تلاش های صنعت هوایی در امنیت در پرواز - مهسان بلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با bestcanadatours.com مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

در صنعت هوانوردی، تمایز قائل شدن میان ایمنی (Safety) و امنیت (Security) حیاتی است، اگرچه این دو مفهوم مکمل یکدیگرند. ایمنی پرواز به پیشگیری از حوادث و رویدادهای فنی ناخواسته مربوط می‌شود؛ این شامل تمام اقداماتی است که برای اطمینان از عملکرد صحیح هواپیماها، آموزش صحیح خدمه و نگهداری دقیق ماشین‌آلات انجام می‌شود. در مقابل، امنیت پرواز بر جلوگیری از اقدامات عمدی و مخرب علیه هواپیما، مسافران و خدمه تمرکز دارد. این شامل تدابیری برای محافظت در برابر تروریسم، خرابکاری، هواپیماربایی و سایر حملات عمدی است. اقدامات امنیتی شامل بازرسی مسافران، بار و محموله، و نظارت مستمر بر مناطق حساس فرودگاه می‌شود. تمایز روشن میان "ایمنی" (جلوگیری از آسیب‌های غیرعمدی/حوادث) و "امنیت" (جلوگیری از اقدامات مخرب عمدی) برای تدوین سیاست‌های مؤثر و تخصیص منابع کارآمد ضروری است. در طول تاریخ، حوادث بزرگ (مانند 11 سپتامبر) اغلب این مرزها را مبهم کرده‌اند، به‌طوری‌که اقدامات امنیتی به عنوان بهبود ایمنی عمومی تلقی شده‌اند. درک این تفاوت به توسعه پروتکل‌ها و فناوری‌های هدفمند برای هر حوزه کمک می‌کند و از رویکردهای کلی‌گرایانه و احتمالاً ناکارآمد جلوگیری می‌نماید. به عنوان مثال، تقویت درب کابین خلبان پس از 11 سپتامبر یک اقدام "امنیتی" بود که برای جلوگیری از هواپیماربایی انجام شد، اما اغلب به عنوان یک پیشرفت "ایمنی" عمومی درک می‌شود. این نشان می‌دهد که درک دقیق هدف هر اقدام، برای ارزیابی اثربخشی آن و جلوگیری از سوءتفاهم‌ها مهم است.

تاریخچه و تکامل امنیت هوانوردی

امنیت در صنعت هوانوردی، فرآیندی پویا و در حال تکامل بوده که با هر حادثه و تهدید جدید، درس‌های ارزشمندی آموخته و پروتکل‌های خود را بهبود بخشیده است.

نخستین گام‌ها و حوادث اولیه در هوانوردی

نخستین سانحه هوایی که شامل یک هواپیمای موتوری بود، در 17 سپتامبر 1908 در فورت مایر، ویرجینیا، ایالات متحده رخ داد که در آن مخترع و خلبان، اورویل رایت، مجروح شد و سرنشین، ستوان توماس سلفریج، جان باخت. در سال‌های اولیه هوانوردی، شرایط پرواز بسیار دشوار بود؛ خلبانان اغلب در ارتفاع 200 تا 500 پایی (حدود 60 تا 150 متر) پرواز می‌کردند تا بتوانند با استفاده از جاده‌ها و راه‌آهن‌ها مسیریابی کنند. فرودهای شبانه با استفاده از آتش‌سوزی در میدان به عنوان روشنایی انجام می‌شد و حوادث مرگبار در آن دوران امری عادی بود. اولین کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی نیز در میدان می‌ایستادند و با تکان دادن پرچم با خلبانان ارتباط برقرار می‌کردند. دوره میان سال‌های 1958 تا 1968 شاهد رشدی سریع در هوانوردی بود که منجر به پیشرفت سریع در ایمنی هوانوردی و روش‌های بررسی سانحه شد. در سال 1963، هیئت هوانوردی غیرنظامی (CAB)، مدرسه ملی بررسی سانحه هواپیما را در شهر اکلاهما تأسیس کرد تا به بهبود این فرآیندها کمک کند.

حوادث تأثیرگذار و تغییر پروتکل‌های امنیتی

بلایای بزرگ هوانوردی، به‌ویژه آن‌هایی که شامل اقدامات مخرب عمدی بودند، همواره نقاط عطف حیاتی بوده‌اند که مستقیماً منجر به تغییرات چشمگیر و اغلب رادیکال در پروتکل‌های امنیتی و چارچوب‌های نظارتی شده‌اند. این زنجیره علت و معلولی واضح است: یک رویداد فاجعه‌بار یک آسیب‌پذیری را آشکار می‌کند، که سپس پاسخی قانونی یا سازمانی را برای جلوگیری از تکرار آن تحریک می‌کند. این تکامل واکنشی، به جای صرفاً پیشگیرانه، منحنی یادگیری مستمر صنعت را برجسته می‌کند که اغلب با هزینه انسانی بالا همراه بوده است.

چندین حادثه مهم، مسیر تکامل امنیت هوانوردی را شکل داده‌اند:

• پرواز 981 ترکیش ایرلاینز (1974): در 3 مارس 1974، سقوط مک‌دانل داگلاس دی‌سی-10 پرواز 981 ترکیش ایرلاینز در جنگلی در شمال شرقی پاریس، فرانسه، منجر به کشته شدن 346 نفر شد. این سانحه مرگبارترین سانحه هوایی تمام دوران تا پیش از فاجعه تنریف در سال 1977 بود و همچنان مرگبارترین سانحه تک‌هواپیما بدون بازمانده و مرگبارترین سانحه تک‌هواپیما بدون نقش بوئینگ 747 است. این حادثه بر اهمیت بهبود روش‌های بررسی سانحه و استانداردهای طراحی هواپیما تأکید کرد.
• فاجعه فرودگاه تنریف (1977): در 27 مارس 1977، 583 نفر در اثر برخورد دو بوئینگ 747 (پرواز 4805 کی‌ال‌ام و پرواز 1736 پان‌آم) روی باند فرودگاه لوس رودئوس در تنریف، جزایر قناری، جان باختند که بزرگ‌ترین تلفات جانی در یک سانحه هوایی محسوب می‌شود. این فاجعه منجر به بازنگری‌های گسترده در مقررات کنترل ترافیک هوایی، به‌ویژه در مورد ارتباطات رادیویی و رویه‌های عملیاتی در شرایط دید محدود، شد.
• بمب‌گذاری پرواز 103 پان‌آم (1988): در 21 دسامبر 1988، یک بوئینگ 747 (پرواز 103 پان‌آم) بر فراز لاکربی اسکاتلند در اثر بمب‌گذاری منهدم شد که منجر به کشته شدن 259 سرنشین هواپیما و 11 نفر روی زمین شد. این حادثه مهم‌ترین تغییرات در امنیت هوانوردی از اوایل دهه 1970 را تحریک کرد. پس از این بمب‌گذاری، دولت‌های ایالات متحده و بریتانیا، لیبی را مسئول معرفی کردند و این حادثه بر قانون امنیت هوانوردی 1990 تأثیر گذاشت که مسئولیت‌های بیشتری را در زمینه تحقیق، استفاده از سیستم‌های تشخیص مواد منفجره و ارزیابی تهدیدات به اداره هوانوردی فدرال (FAA) واگذار نمود. این حادثه همچنین منجر به تشدید بازرسی بار و توسعه سیستم‌های تشخیص مواد منفجره شد.
• حملات 11 سپتامبر 2001: در 11 سپتامبر 2001، چهار هواپیمای مسافربری ربوده شده و در حملات هماهنگ‌شده به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در نیویورک و ساختمان پنتاگون در واشنگتن کوبیده شدند که منجر به کشته شدن 2977 نفر شد. این حملات مرگبارترین فاجعه مرتبط با حمل‌ونقل هوایی بود و منجر به تغییرات اساسی در امنیت پرواز در سراسر جهان شد. در پاسخ به این حملات، اداره امنیت حمل‌ونقل (TSA) در ایالات متحده تأسیس شد. همچنین، درب‌های کابین خلبان پس از این حادثه تقویت شدند تا ضدگلوله و مقاوم در برابر انفجار باشند و سیستم‌های قفل پیچیده‌تری برای آن‌ها تعبیه شد. این حملات همچنین به ممنوعیت پرواز بر فراز ایالات متحده برای نخستین بار در تاریخ هوانوردی این کشور منجر شد.

تکامل امنیت هوانوردی گواهی بر استراتژی "دفاع لایه‌ای" است، جایی که هر حادثه بزرگ یک لایه حفاظتی دیگر را اضافه می‌کند. با این حال، این بدان معناست که امنیت هرگز مطلق نیست؛ بلکه یک مسابقه تسلیحاتی پویا بین کسانی است که به دنبال سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌ها هستند و کسانی که به دنبال محافظت هستند. سازگاری مستمر نشان می‌دهد که تهدیدات آینده همواره ظهور خواهند کرد و نیازمند هوشیاری و سرمایه‌گذاری دائمی هستند. اگر هر حادثه منجر به یک اقدام جدید شود، مانند اضافه کردن لایه‌ها به یک سیستم دفاعی است. این مفهوم "دفاع لایه‌ای" را تقویت می‌کند. این واقعیت که تهدیدات جدید (مانند پهپادها و حملات سایبری که در بخش‌های بعدی بررسی می‌شوند) دائماً در حال ظهور هستند، پویایی این "مسابقه تسلیحاتی" را نشان می‌دهد. این یک پیامد گسترده‌تر در مورد ماهیت امنیت به طور کلی است.

نقش سازمان‌های بین‌المللی و ملی در شکل‌گیری و ارتقاء استانداردها

تأسیس و تکامل نهادهای نظارتی ملی و بین‌المللی مستقیماً با افزایش پیچیدگی هوانوردی و ظهور تهدیدات جدید مرتبط است. این ساختار حکمرانی چندلایه برای هماهنگ‌سازی استانداردها در سطح جهانی، همراه با امکان انطباق‌های محلی و واکنش‌های سریع به تهدیدات خاص، ضروری است.

• سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری (International Civil Aviation Organization - ICAO):
  • ایکائو یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد است که در 7 دسامبر 1944 پس از تصویب پیمان حمل‌ونقل هوایی موسوم به پیمان شیکاگو تشکیل شد. وظیفه اصلی این سازمان هماهنگ‌سازی استانداردهای بین‌المللی پروازی و مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان است.
  • در دهه 1960، با جدی شدن موضوع امنیت هواپیمایی و شناسایی هواپیماربایی به عنوان یک تهدید امنیتی جدی، ایکائو مسئول تدوین سیاست‌ها و تمهیدات لازم برای پیشگیری از این تهدید گردید.
  • نخستین اقدام ایکائو در حوزه امنیت، انتشار الحاقیه هفدهم (انکس 17) پیمان شیکاگو در سال 1974 بود که تاکنون 11 بار به‌روزرسانی شده است. انکس 17 شامل مقررات بین‌المللی در زمینه امنیت هوانوردی با هدف وضع قوانین در مورد هواپیماربایی و اقدامات خرابکاری است.
  • ایکائو همچنین اسناد راهنما برای اجرای مفاد انکس 17، مانند نظام‌نامه امنیتی برای حفاظت از هواپیمایی کشوری در قبال مداخلات غیرقانونی (سند 8973)، منتشر کرده است.
  • فعالیت‌های ایکائو در حوزه امنیت شامل سیاست‌گذاری، بازرسی از قابلیت‌های کشورهای عضو (تحت عنوان "برنامه جهانی نظارت بر امنیت - USAP")، و مساعدت به کشورهای عضو برای رفع کاستی‌ها در تأمین امنیت هواپیمایی است.
  • این سازمان با بهره‌گیری از توصیه‌های کارشناسان پانل امنیت هواپیمایی (AVSEC Panel) و متخصصین سایر ارگان‌ها، ماهیت متغیر تهدیدات را درک می‌کند و به ارتقاء اسناد مسافرتی (مانند گذرنامه‌های ماشین‌خوان) و بهبود آموزش کارکنان حفاظتی کمک می‌کند.
• اداره هوانوردی فدرال (Federal Aviation Administration - FAA):
  • FAA یک سازمان رسمی در وزارت حمل‌ونقل ایالات متحده است که در سال 1958 تأسیس شد و مسئول تدارکات هوایی و صدور مجوزهای ملی پرواز و پرتاب‌های فضایی است.
  • FAA مسئول اصلی اقدامات امنیت هوانوردی داخلی در آمریکا است و با FBI در ارزیابی تمام تهدیدات حمل‌ونقل همکاری می‌کند.
  • وظایف FAA شامل تأمین پرسنل امنیتی مناسب در همه فرودگاه‌ها (بین‌المللی و داخلی)، آموزش نیروهای امنیتی، و تحقیق و توسعه در سیستم‌های کشف مواد منفجره و چهارچوب‌های مقاوم هواپیما است.
  • این سازمان بازرسی‌های منظم از شرکت‌های هواپیمایی را انجام می‌دهد و گواهینامه‌های پروازی و تأییدیه‌های ایمنی برای هواپیماها و تجهیزات صادر می‌کند.
• آژانس ایمنی هوانوردی اروپا (European Union Aviation Safety Agency - EASA):
  • این آژانس در 15 ژوئیه 2002 تصویب و در 28 سپتامبر 2003 تأسیس شد و هدف آن اصلاح و تکمیل مقررات ایمنی هوانوردی در اروپا است.
  • EASA مسئولیت‌های بیشتری را در رهبری صنعت هوانوردی بر عهده گرفته و قادر به تأیید حریم هوایی بیش از سه عضو است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا و انجمن تجارت آزاد اروپا (EFTA) ملزم به مشارکت در این سازمان هستند.
  • EASA مقررات جامعی برای عملیات پهپادها در سراسر کشورهای عضو اتحادیه اروپا تدوین کرده است تا ایمنی، امنیت و کارایی را در حریم هوایی اروپا تضمین کند.
  • این آژانس مقرراتی مانند Part-IS را برای ایجاد یک چارچوب قوی در برابر خطرات سایبری نوظهور در اکوسیستم هوانوردی معرفی کرده است که شامل مدیریت ریسک دقیق، گواهینامه سیستم قوی، و گزارش‌دهی سریع حوادث می‌شود.
• اداره امنیت حمل‌ونقل (Transportation Security Administration - TSA):
  • TSA در 19 نوامبر 2001، پس از حملات 11 سپتامبر، برای تقویت امنیت فرودگاه‌ها و هواپیماها در ایالات متحده تأسیس شد.
  • این اداره مسئولیت بازرسی افراد و اماکن و همچنین کنترل ورودی و خروجی فرودگاه‌ها را بر عهده دارد.
  • TSA مسئولیت اصلی غربالگری مسافران و بار را بر عهده دارد.
  • برنامه‌هایی مانند VIPR (Visible Intermodal Prevention and Response) را برای حضور بازدارنده و قابلیت‌های تشخیص در سیستم حمل‌ونقل اجرا می‌کند.

به‌روزرسانی‌های مستمر مقررات (مانند انکس 17 ایکائو و Part-IS EASA) نشان می‌دهد که امنیت هوانوردی یک وضعیت ایستا نیست، بلکه یک فرآیند پویا از بهبود مستمر و سازگاری است. این بدان معناست که نهادهای نظارتی تهدیدات در حال تکامل را پیش‌بینی کرده و به آن‌ها پاسخ می‌دهند، نه اینکه صرفاً به حوادث گذشته واکنش نشان دهند.

حوادث مهم و تأثیر آن‌ها بر پروتکل‌های امنیتی هوانوردی

این جدول به خواننده کمک می‌کند تا به سرعت ارتباط مستقیم بین حوادث فاجعه‌بار و تغییرات ملموس در پروتکل‌های امنیتی را درک کند و روند تکاملی امنیت هوانوردی را به صورت بصری مشاهده کند. این امر ایده "امنیت واکنشی" و "دفاع لایه‌ای" را تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که هر فاجعه، درس‌های ارزشمندی را برای بهبود امنیت به همراه داشته است.

تهدیدات اصلی امنیت پرواز

امنیت پرواز با طیف گسترده‌ای از تهدیدات مواجه است که هر یک نیازمند رویکردهای خاصی برای شناسایی، ارزیابی و کاهش ریسک هستند. این تهدیدات را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد.

خطای انسانی و نقص فنی

سازمان بین‌المللی هواپیما سه عامل انسانی، ماشینی (فنی) و محیطی را در ایجاد تداخل در کارکرد پرواز هواپیما مؤثر می‌داند. این عوامل، فارغ از منشأ عمدی یا غیرعمدی، می‌توانند امنیت پرواز را به خطر اندازند.

• خطای انسانی: کوچک‌ترین خطای انسانی می‌تواند منجر به نقص و اشکالاتی در پرواز و حوادث مرگبار شود. این خطاها شامل خطای بینایی، زبان، ارتباطات رادیویی، واحد‌های اندازه‌گیری، استرس و اختلالات روانی، خستگی، کهولت سن، عملکرد نامناسب، و عدم هماهنگی خدمه پرواز می‌شود. جالب توجه است که در 74% از نقض‌های امنیت سایبری تحلیل شده در سال 2023، عامل انسانی دخیل بوده است که نشان‌دهنده گستردگی تأثیر این عامل در ابعاد مختلف امنیت است. حضور پایدار خطای انسانی به عنوان یک تهدید اصلی، با وجود پیشرفت‌های فناورانه، نشان می‌دهد که فناوری به تنهایی نمی‌تواند به‌طور کامل ریسک‌ها را کاهش دهد. در عوض، فناوری اغلب ماهیت خطای انسانی را تغییر می‌دهد (مثلاً از خطاهای کنترل دستی به خطاهای پیکربندی نرم‌افزار) و نقاط ضعف جدیدی را معرفی می‌کند (مثلاً سیستم‌های یکپارچه پیچیده). این امر مستلزم رویکردی جامع است که راه‌حل‌های فناورانه را با آموزش قوی انسانی، غربالگری روان‌شناختی، و سیستم‌های مکانیکی اضافی متعادل سازد.
• نقص فنی: اجزای سازنده هواپیما اعم از مهندسی ساخت، استاندارد هواپیما و نوع طراحی در شکل‌گیری امنیت پرواز نقش دارند. نقص فنی می‌تواند شامل از دست دادن موتور هواپیما (مانند نقص فنی، برخورد با پرنده، کمبود سوخت، یخ‌زدگی موتور، مشکلات در سیستم هیدرولیک یا الکتریکی) ، اختلال در سیستم‌های حیاتی پرواز (مانند ناوبری، کنترل پرواز، الکتریکی، هیدرولیکی، سوخت‌رسانی، تهویه مطبوع) ، و آسیب فیزیکی باشد. همچنین، نقص در سیستم ترمز و فرود و خراب شدن قطعات مکانیکی و ساختاری هواپیما نیز می‌تواند منجر به حوادث جدی شود.

عوامل محیطی

عوامل خارجی و محیطی پیرامون هواپیما، مانند ترافیک هوایی، اختلال در ارتباطات، شرایط جوی نامساعد، و مشکلات فرود از فرودگاه مقصد، منجر به پروازهای ناایمن می‌شوند. شرایط جوی نامساعد مانند طوفان، مه شدید و بادهای شدید می‌توانند عملیات کنترل ترافیک هوایی را مختل کنند و کنترل‌کننده‌ها باید در چنین شرایطی با دقت بیشتری پروازها را هدایت کرده و مسیرهای جایگزین را تعیین کنند. اختلال در ارتباطات رادیویی با باند هوایی مبدأ یا مقصد و مشکلات فرود در جایگاه مقصد به دلایل آب‌وهوایی یا ترافیکی نیز می‌تواند منجر به اختلال در امنیت پرواز شود. در حالی که عوامل محیطی تا حد زیادی غیرقابل کنترل هستند، واکنش صنعت به آن‌ها از اجتناب ساده به استراتژی‌های پیش‌بینی پیچیده و انطباقی تکامل یافته است. این تحول با پیشرفت‌ها در پیش‌بینی هواشناسی و تحلیل داده‌های بلادرنگ هدایت می‌شود که امکان تنظیم مسیرهای پروازی و افزایش آگاهی خلبان را فراهم می‌کند و بدین ترتیب یک تهدید غیرقابل کنترل را به یک ریسک قابل مدیریت تبدیل می‌نماید.

تروریسم و هواپیماربایی

حوادث عمدی مانند هواپیماربایی و بمب‌گذاری از انواع اصلی حوادث هوایی هستند که همواره توجه عمومی و کارشناسان را به خود جلب کرده‌اند. حملات 11 سپتامبر 2001 نمونه بارز تروریسم هوایی بود که در آن چهار هواپیمای مسافربری ربوده شده و به عنوان موشک‌های هدایت‌شونده غول‌پیکر به ساختمان‌های مهمی در نیویورک و واشنگتن کوبیده شدند. این حملات منجر به تغییرات اساسی در امنیت پرواز در سراسر جهان شد. بمب‌گذاری پرواز 103 پان‌آم در سال 1988 نیز یک اقدام تروریستی بود که منجر به کشته شدن 270 نفر شد. این حادثه تغییرات مهمی در امنیت هوانوردی، به‌ویژه در بازرسی بار و سیستم‌های تشخیص مواد منفجره، ایجاد کرد. اقدامات تروریستی، برخلاف نقص‌های تصادفی، توسط هوش انسانی انطباقی هدایت می‌شوند. این امر مستلزم رویکردی امنیتی است که نه تنها از نظر فناوری پیشرفته باشد، بلکه از نظر روان‌شناختی نیز آگاهانه عمل کند و بر جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل رفتار، و سازگاری سریع با تاکتیک‌های تروریستی در حال تکامل تمرکز داشته باشد. تغییر از هواپیماربایی‌های ساده به استفاده از هواپیماها به عنوان سلاح (11 سپتامبر) نشان‌دهنده این چشم‌انداز تهدید در حال تکامل است.

تهدیدات سایبری

با افزایش وابستگی به فناوری، تهدیدات سایبری نیز به طور چشمگیری افزایش یافته‌اند. صنعت هوانوردی شاهد افزایش 24 درصدی حملات سایبری بوده است. افزایش دیجیتالی شدن و اتصال‌پذیری سیستم‌های هوانوردی (اویونیک هواپیما، کنترل ترافیک هوایی، عملیات فرودگاهی) یک "سطح حمله" گسترده و پیچیده برای تهدیدات سایبری ایجاد می‌کند. این تغییر از آسیب‌پذیری‌های فیزیکی به دیجیتالی به این معناست که امنیت اکنون باید نه تنها موانع فیزیکی، بلکه چارچوب‌های قوی امنیت سایبری، نرم‌افزارهای مقاوم، و نظارت مستمر بر نفوذهای دیجیتالی را نیز در بر گیرد. تأثیر یک حمله سایبری می‌تواند به اندازه یک حمله فیزیکی مخرب باشد، اما اغلب تشخیص و انتساب آن دشوارتر است.

• سیستم‌های کنترل ترافیک هوایی (ATC): سیستم‌های ATC در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر هستند که می‌تواند منجر به اختلال در عملیات و به خطر افتادن ایمنی پروازها شود. نمونه‌هایی از حملات سایبری به ATC شامل نفوذ به سیستم کنترل بل آتلانتیک در فرودگاه ورسستر، ماساچوست (1997) که خدمات تلفن و رادیویی را برای شش ساعت مختل کرد، و حمله ویروسی به سیستم FAA در آلاسکا (2006) که منجر به خاموش شدن سیستم شد.
• اویونیک هواپیما: حملات سایبری می‌توانند به عملکرد سیستم‌های حیاتی هواپیما آسیب برسانند و ایمنی پرواز را به خطر بیندازند. حفاظت از سیستم‌های اویونیک در برابر حملات سایبری از اهمیت بالایی برخوردار است و نیازمند پیاده‌سازی روش‌های امنیتی پیشرفته می‌باشد.
• فرودگاه‌ها: فرودگاه‌ها به دلیل ترکیب پیچیده‌ای از فناوری‌ها، تجهیزات و شبکه‌های اطلاعاتی، هدف جذابی برای حملات سایبری محسوب می‌شوند. حملات سایبری می‌توانند پروازها را مختل کنند، اطلاعات حساس مسافران و کارکنان را به خطر بیندازند، و منجر به خسارات مالی و کاهش اعتماد عمومی شوند. نمونه‌هایی از هک‌های معروف فرودگاه‌ها شامل هک فرودگاه کینشاسا، جمهوری دموکراتیک کنگو (2019) که اطلاعات پروازها و مسافران را به خطر انداخت، و حملات سایبری به چندین فرودگاه در آرژانتین (2020) است.

تهدیدات نوظهور (مانند پهپادها)

پهپادها و ریزپرنده‌ها به عنوان تهدیدات نوپدید شناسایی شده‌اند که عمدتاً ناشی از ظهور دانش و فناوری‌های جدید در دوره معاصر هستند. ویژگی‌هایی مانند سطح مقطع راداری پایین، میزان صدای انتشار بسیار پایین، قابل رؤیت نبودن به دلیل ابعاد کوچک (به‌ویژه در شب)، توانایی پرواز در ارتفاع پایین (بین ساختمان‌ها)، و حجم حمله بالا، مقابله با آن‌ها را دشوار می‌کند. گسترش سریع و پیشرفت فناورانه پهپادها، به‌ویژه پهپادهای تجاری موجود در بازار، پتانسیل تهدیدات را دموکراتیزه می‌کند و حملات پیچیده را با حداقل آموزش و هزینه برای بازیگران غیردولتی قابل دسترس می‌سازد. این امر مدل‌های امنیتی سنتی متمرکز بر دولت را به چالش می‌کشد و نیازمند اقدامات متقابل نوآورانه و انطباقی است که فراتر از دفاع هوایی متعارف، بر کشف، خنثی‌سازی، و حتی هک این دستگاه‌ها تمرکز دارد. پهپادها می‌توانند برای جاسوسی، جمع‌آوری اطلاعات، حملات انتحاری، قاچاق (مانند قاچاق به زندان‌ها)، و حتی حمل مواد شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی یا هسته‌ای (CBRN) استفاده شوند. از سال 2020، زیرساخت‌های انرژی، کشتیرانی بین‌المللی، فرودگاه‌های بین‌المللی و پایتخت‌ها همگی هدف حملات پهپادی قرار گرفته‌اند.

تهدیدات داخلی و رادیکالیزاسیون

تهدید داخلی (Insider Threat) به تهدیدی اطلاق می‌شود که یک فرد با دسترسی مجاز به مناطق حساس و/یا اطلاعات، آگاهانه یا ناآگاهانه از این دسترسی سوءاستفاده کند تا امنیت را به خطر اندازد، فعالیت‌های مجرمانه، تروریسم یا سایر اقدامات غیرقانونی را تسهیل کند. این تهدید می‌تواند در اشکال مختلفی مانند جاسوسی، تروریسم، افشای غیرمجاز اطلاعات، فساد (از جمله مشارکت در جرایم سازمان‌یافته فراملی)، خرابکاری (فیزیکی یا مجازی) و خشونت در محل کار ظاهر شود. "تهدید داخلی" یک آسیب‌پذیری حیاتی است زیرا بسیاری از لایه‌های امنیتی خارجی را دور می‌زند. این امر مستلزم تغییر تمرکز امنیتی از صرفاً تهدیدات خارجی (مانند تروریست‌هایی که سعی در ورود به فرودگاه دارند) به بررسی دقیق داخلی، نظارت مستمر بر رفتار پرسنل، و پرورش یک فرهنگ امنیتی قوی است که گزارش فعالیت‌های مشکوک را بدون ترس از تلافی تشویق می‌کند. رادیکالیزاسیون، حتی اگر ظریف باشد، می‌تواند یک کارمند مورد اعتماد را به یک خطر امنیتی قابل توجه تبدیل کند. نمونه‌های واقعی شامل دستگیری یک کارمند باربری دلتا ایرلاینز در سال 2014 به دلیل قاچاق 18 قبضه سلاح گرم از طریق نقطه دسترسی فقط برای کارمندان به یک پرواز به نیویورک، محکومیت یک کارمند سابق بریتیش ایرویز در سال 2011 به دلیل آماده‌سازی اقدامات تروریستی، و دستگیری یک مکانیک هواپیمایی در سال 2019 که مظنون به خرابکاری جت بود. در سال 2013، یک تکنسین دارای دسترسی به باند فرودگاه در ویچیتا، کانزاس، در حالی که سعی داشت یک بمب را جاسازی کند، دستگیر شد. او به یک مأمور مخفی FBI گفته بود که می‌خواهد برای القاعده جهاد کند.

آسیب‌پذیری‌های زنجیره تأمین

صنعت هوانوردی بر یک زنجیره تأمین بسیار پیچیده و به‌هم‌پیوسته فعالیت می‌کند که چالش‌های امنیت سایبری قابل توجهی ایجاد می‌کند. فروشندگان (vendors) و اشخاص ثالث اغلب به سیستم‌ها و داده‌های حیاتی دسترسی دارند که آسیب‌پذیری‌ها را برای سوءاستفاده سایبری افزایش می‌دهد. وابستگی به نرم‌افزارها، قطعات و خدمات شخص ثالث، می‌تواند منجر به اختلال در پروازها، نگهداری و فرآیندهای تولید شود. استانداردها و پروتکل‌های امنیت سایبری ناسازگار در میان فروشندگان، نقاط ضعف قابل توجهی را در اکوسیستم هوانوردی ایجاد می‌کند. افزایش وابستگی به یک زنجیره تأمین جهانی و به‌هم‌پیوسته برای سخت‌افزار، نرم‌افزار و خدمات، آسیب‌پذیری‌های سیستمی را ایجاد می‌کند که فراتر از کنترل مستقیم خطوط هوایی و فرودگاه‌ها است. یک حمله سایبری یا نفوذ در هر نقطه از این زنجیره می‌تواند اثرات آبشاری در کل اکوسیستم هوانوردی داشته باشد و نیاز به پروتکل‌های قوی امنیت زنجیره تأمین، ارزیابی ریسک فروشندگان، و افزایش دید در شیوه‌های امنیت سایبری شخص ثالث را برجسته می‌کند. فناوری‌های قدیمی و نرم‌افزارهای منسوخ نیز خطرات سایبری را در این زنجیره افزایش می‌دهند.

انواع تهدیدات اصلی امنیت هوانوردی

این جدول یک نمای کلی و سازمان‌یافته از طیف وسیعی از تهدیدات را ارائه می‌دهد و به خواننده کمک می‌کند تا پیچیدگی و چندوجهی بودن چالش‌های امنیتی در هوانوردی را درک کند. این جدول همچنین می‌تواند به عنوان یک مرجع سریع برای شناسایی انواع خطراتی که صنعت هوانوردی با آن‌ها مواجه است، عمل کند.

اقدامات و فناوری‌های کنونی برای افزایش امنیت

صنعت هوانوردی به طور مداوم در حال سرمایه‌گذاری و پیاده‌سازی اقدامات و فناوری‌های پیشرفته برای مقابله با تهدیدات شناسایی‌شده و افزایش امنیت پرواز است.

بازرسی مسافر و بار

تکامل فناوری‌های بازرسی مسافر و بار نشان‌دهنده یک بازی مداوم موش و گربه در برابر تهدیدات در حال تکامل، به‌ویژه مواد منفجره و سلاح‌های پنهان، است. تغییر از فلزیاب‌های ساده به ایکس‌ری‌های پیشرفته، اسکنرهای بدن کامل و سیستم‌های تشخیص مواد منفجره (ETD)، پیچیدگی فزاینده مورد نیاز برای شناسایی روش‌های پنهان‌سازی هوشمندانه‌تر و انواع جدید مواد منفجره (مانند HMEs) را نشان می‌دهد. این مسابقه تسلیحاتی فناورانه مستلزم سرمایه‌گذاری و تحقیق مداوم در قابلیت‌های تشخیص است.

• فرآیند بازرسی: فرآیند غربالگری امنیتی فرودگاه شامل چندین مرحله ساده است: ارائه مدارک سفر و کارت پرواز به کارکنان امنیتی، بازرسی وسایل شخصی و چمدان‌ها، و بازرسی بدنی. مسافران باید به قوانین مربوط به حمل بار و چمدان توجه کنند.
• محدودیت‌های حمل بار: برخی از اشیاء مانند مایعات بیش از 100 میلی‌لیتر (مانند عطر، ادکلن، آب، الکل، لوازم آرایشی)، اشیاء برنده و تیز (مانند چاقو و اسلحه)، اجسام قابل اشتعال، و سیگار الکتریکی ممنوع هستند. لپ‌تاپ و سایر دستگاه‌های بزرگ الکترونیکی باید از کیف خارج شده و در سینی اشعه ایکس قرار گیرند.
• دستگاه‌های ایکس‌ری پیشرفته: این دستگاه‌ها ابزارهای حیاتی برای امنیت هستند و برای شناسایی انواع مواد مخدر (مانند کوکائین، هروئین)، سلاح گرم و سرد، مواد منفجره (مانند TNT, C4)، و اشیاء قاچاق در چمدان‌ها و بسته‌ها استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها محتویات را بر اساس دو پارامتر چگالی و عدد اتمی شناسایی کرده و به صورت رنگی نمایش می‌دهند. به عنوان مثال، مواد آلی (مانند مواد مخدر و منفجره) به رنگ نارنجی، فلزات (مانند آهن و فولاد) به رنگ آبی، و آلومینیوم به رنگ سبز نشان داده می‌شوند.
• بادی اسکنرها (ایکس‌ری بدن انسان): این دستگاه‌ها برای استفاده در فرودگاه‌ها، زندان‌ها و اماکن مشابه با حساسیت بسیار بالا مناسب هستند. با استفاده از بادی اسکنر می‌توان مواردی مانند بسته مواد مخدر بلعیده شده، سیم‌کارت، انواع سلاح سرد و گرم پنهان شده در پوشش، و گوشی تلفن همراه را شناسایی کرد.
• سیستم‌های تشخیص مواد منفجره ردیابی (Explosives Trace Detection - ETD): این سیستم‌ها در کنار سیستم‌های تشخیص مواد منفجره (EDS) برای شناسایی و رفع تهدیدات در بار چک شده استفاده می‌شوند. این سیستم‌ها قادر به تشخیص طیف وسیعی از مواد منفجره، از جمله مواد منفجره دست‌ساز (Homemade Explosives - HMEs) هستند که به تهدید غالب در امنیت هوانوردی تبدیل شده‌اند.

کنترل دسترسی و نظارت تصویری هوشمند در فرودگاه‌ها

فرودگاه‌های هوشمند با استفاده از فناوری‌هایی مانند تشخیص چهره، اسکن بیومتریک و تحلیل داده‌ها، امنیت و حفاظت را به طور چشمگیری افزایش می‌دهند. این رویکرد به معنای بهره‌برداری از فناوری برای افزایش کارایی و امنیت است، اما در عین حال چالش‌های جدیدی مانند نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را نیز به همراه دارد.

• گیت‌های کنترل تردد: این گیت‌ها ابزارهای اصلی برای کنترل و مدیریت تردد افراد و وسایل نقلیه در نقاط مختلف فرودگاه هستند. انواع مختلفی از آن‌ها وجود دارد، از جمله گیت‌های تردد اتوماتیک، گیت‌های تردد دستی، گیت‌های تردد امنیتی (دارای سیستم‌های تشخیص فلزات یا اسکن اثر انگشت)، گیت‌های تردد بارگیری و گیت‌های اختصاصی هواپیما.
• سیستم‌های بیومتریک: سیستم‌های بیومتریک مانند اسکن اثر انگشت و شناسایی چهره به افزایش امنیت فرودگاه کمک می‌کنند. این سیستم‌ها اطمینان می‌دهند که تنها افراد مجاز به مناطق حساس فرودگاه دسترسی پیدا کنند. فناوری بیومتریک با ارائه روش‌های دقیق و غیرقابل تقلب برای شناسایی افراد، از ورود غیرمجاز جلوگیری می‌کند. این سیستم‌ها در گیت‌های خودکار و پست‌های بازرسی مختلف برای شناسایی مسافران استفاده می‌شوند و فرآیندهای مهاجرت را نیز خودکار می‌کنند.
• نظارت تصویری هوشمند و تحلیل ویدئو: سیستم‌های مدیریت ویدئو و نظارت CCTV هوشمند به معنی افزایش امنیت فرودگاه و نظارت تصویری پیشرفته است. تحلیل ویدئو با هوش مصنوعی می‌تواند تهدیدات را در زمان واقعی شناسایی کند، رفتارهای مشکوک، دسترسی غیرمجاز به مناطق محدود و چمدان‌های رها شده را به طور خودکار علامت‌گذاری کند و به تیم‌های امنیتی امکان واکنش سریع را بدهد. فناوری تشخیص چهره می‌تواند افراد موجود در لیست‌های نظارتی را شناسایی کند، در حالی که تحلیل رفتار می‌تواند حرکات نامنظم یا پرسه زدن را تشخیص دهد که نشان‌دهنده تهدیدات امنیتی بالقوه است. این سیستم‌ها همچنین به مدیریت صف‌ها، ردیابی چمدان‌ها و بهینه‌سازی جریان مسافران کمک می‌کنند.

تقویت کابین خلبان و اقدامات امنیتی داخل هواپیما

• تقویت درب کابین خلبان: تلاش‌ها برای افزایش دوام و استقامت درب‌های کابین خلبان به‌ویژه پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 جدی‌تر شد. پیش از آن، درب‌های کابین خلبان عمدتاً برای کاهش سر و صدای بخش مسافران استفاده می‌شدند. درب‌های کابین خلبان هواپیماهای مدرن از چندین لایه تشکیل شده‌اند، از جمله یک لایه ضخیم از جنس کولار که باعث می‌شود در برابر گلوله و انفجار مقاوم باشند. این درها همچنین در برابر نیروهای الکتریسیته مقاوم هستند. برای بسته و قفل نگه داشتن درها، سه پیچ الکترونیکی به طور ایمن به داخل فریم هواپیما می‌لغزند و یک پیچ دستی نیز برای حفاظت بیشتر تعبیه شده است. همچنین، بر اساس دستورالعمل سازمان هوانوردی فدرال آمریکا، کابین خلبان هواپیماهای تجاری باید دارای یک مانع دوم پس از در مقاوم اصلی باشد که برای حفاظت از خلبان‌ها در مواقعی است که در اصلی باز است.
• دوربین‌های کابین خلبان: دوربین‌های کابین خلبان به عنوان چشم‌های کمکی خلبانان و محققان حوزه پرواز، نقش بسیار مهمی در ثبت لحظات پروازی، آموزش، تحقیقات و همچنین مسائل امنیتی ایفا می‌کنند. این دوربین‌ها باید قادر به ضبط تصاویری با کیفیت بالا (HD و 4K) باشند تا جزئیات مهم به وضوح قابل مشاهده باشند. دوربین‌های حرارتی به خلبانان اجازه می‌دهند تا دنیای اطراف را در طیف مادون قرمز ببینند و در شرایط آب‌وهوایی نامساعد یا پروازهای شبانه بسیار مفید هستند. دوربین‌های 360 درجه نیز تصویری کامل و پانوراما از محیط اطراف هواپیما را ارائه می‌دهند.

برنامه‌های مارشال هوایی

برنامه‌های مارشال هوایی به عنوان یک عنصر انسانی و یک خط دفاعی نهایی در برابر تهدیدات امنیتی داخل هواپیما عمل می‌کنند. این برنامه‌ها با حضور افسران مجری قانون آموزش‌دیده، لایه‌ای از بازدارندگی و واکنش فوری را فراهم می‌آورند.

• خدمات مارشال هوایی فدرال (Federal Air Marshal Service - FAMS): FAMS یک سازمان مجری قانون فدرال نوآورانه، مبتنی بر ریسک و اطلاعات است که به‌طور فعال تهدیدات مربوط به سیستم حمل‌ونقل ملی را کاهش می‌دهد. وظیفه اصلی مارشال‌های هوایی فدرال، محافظت از پروازهای تجاری مسافربری با بازدارندگی و مقابله با خطر فعالیت‌های تروریستی، هواپیماربایی و سایر جرایم برای محافظت از زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور است.
• استقرار و وظایف: مارشال‌های هوایی فدرال برای ارزیابی، رسیدگی و کاهش خطرات و تهدیدات بالقوه مختلف برای حمل‌ونقل و مسافران مستقر می‌شوند. آن‌ها هم در پرواز و هم در مأموریت‌های زمینی مختلف (مانند برنامه VIPR - Visible Intermodal Prevention and Response) برای تکمیل منابع امنیتی موجود، ایجاد حضور بازدارنده و قابلیت‌های تشخیص، و معرفی عنصری از غیرقابل پیش‌بینی بودن برای مختل کردن برنامه‌ریزی یا فعالیت‌های عملیاتی تروریستی، فعالیت می‌کنند. وظایف آن‌ها شامل مشارکت در کارگروه‌های چندسازمانی، هماهنگی فعالیت‌های مجری قانون، انجام تحقیقات، و در صورت لزوم، استفاده از نیروی مرگبار است.

آموزش و آمادگی پرسنل

آموزش و آمادگی مستمر پرسنل در تمامی سطوح صنعت هوانوردی، از خدمه پرواز گرفته تا کارکنان زمینی و خلبانان، ستون فقرات حفظ امنیت و ایمنی پروازها است. این آموزش‌ها به منظور توانمندسازی پرسنل برای واکنش مؤثر به شرایط اضطراری و تهدیدات امنیتی طراحی شده‌اند.

آموزش خدمه پرواز برای واکنش اضطراری و مقابله با تهدیدات

خدمه پرواز، به عنوان اولین خط دفاعی در داخل هواپیما، نقش حیاتی در حفظ امنیت و آرامش مسافران دارند. آموزش‌های آن‌ها فراتر از رویه‌های عادی پرواز است و شامل مهارت‌های مقابله با شرایط غیرمنتظره می‌شود.

• مدیریت مسافران سرکش: آموزش خدمه پرواز برای مدیریت مسافران سرکش و پرخاشگر، که رفتار آن‌ها می‌تواند عملیات عادی پرواز را مختل کرده و ایمنی و راحتی مسافران و خدمه را به خطر اندازد، بسیار مهم است. این آموزش‌ها شامل تکنیک‌های پیشرفته کاهش تنش (De-escalation) مانند استفاده از زبان آرام و محترمانه، حفظ زبان بدن باز، گوش دادن فعال و همدلی برای درک نگرانی‌های مسافر و کاهش درگیری است.
• واکنش به تهدیدات امنیتی: خدمه پرواز برای واکنش به تهدیدات امنیتی مانند بمب‌گذاری، هواپیماربایی و حملات مسلحانه آموزش می‌بینند. این آموزش‌ها شامل رویه‌هایی برای ارزیابی وضعیت، ارتباط با کابین خلبان و کنترل ترافیک هوایی، و در صورت لزوم، انتقال بمب به مکان‌های کم‌خطر (Least Risk Bomb Location) در هواپیما است. در سناریوهای حمله مسلحانه (Active Shooter)، آموزش‌ها بر تاکتیک‌های فرار، پنهان شدن و در نهایت، مقابله به عنوان آخرین راه حل تمرکز دارند.
• کمک‌های اولیه و مدیریت بحران: مهمانداران هواپیما باید آموزش‌های لازم برای انجام کمک‌های اولیه در پرواز را دیده باشند و در برخورد با شرایط اضطراری، خونسردی خود را حفظ کرده و قدرت کنترل بحران را در میان مسافران هراسان داشته باشند. این شامل نمایش و ارائه تجهیزات اضطراری و روش‌های ایمنی به مسافران نیز می‌شود.

آموزش امنیت کارکنان زمینی فرودگاه

کارکنان زمینی فرودگاه، به عنوان افرادی که در مناطق حساس و عملیاتی فرودگاه فعالیت می‌کنند، نقش کلیدی در حفظ امنیت کلی زیرساخت‌های هوانوردی دارند.

• اصول ایمنی و امنیت: دوره‌های تخصصی برای افرادی طراحی شده که قصد کار در بخش‌های حراست و ایمنی فرودگاه‌ها را دارند. این دوره‌ها شامل اصول ایمنی در مناطق ایرساید (Airside) و ترمینال، نحوه انجام بازرسی مسافران و بار، آشنایی با تجهیزات بازرسی (ایکس‌ری، فلزیاب)، و مدیریت تهدیدات و بحران‌های امنیتی است.
• مقررات بین‌المللی: آموزش‌ها شامل قوانین بین‌المللی امنیت هوانوردی (Annex 17 ICAO) است که برای اطمینان از انطباق با استانداردهای جهانی ضروری است.
• حمل کالاهای خطرناک: دوره‌های تخصصی در زمینه مقررات حمل کالای خطرناک (IATA DGR) و اصول ایمنی حمل آن‌ها، از جمله نحوه شناسایی، بسته‌بندی و برچسب‌گذاری صحیح، ارائه می‌شود.

آموزش خلبانان و کنترل‌کنندگان ترافیک هوایی

خلبانان و کنترل‌کنندگان ترافیک هوایی، به دلیل مسئولیت مستقیم بر جان مسافران و هدایت هواپیماها، نیازمند آموزش‌های مستمر و تخصصی در بالاترین سطح هستند.

• آموزش مستمر و ارزیابی صلاحیت: آموزش مستمر و اطمینان از صلاحیت خلبانان و خدمه پرواز برای ایمنی هوانوردی اساسی است. این شامل برنامه‌های آموزشی جامع نظری و عملی در مورد اصول پرواز، مدیریت بحران، استفاده از تجهیزات اضطراری و استانداردهای ایمنی می‌شود.
• آموزش‌های تخصصی: خلبانان آموزش‌های پیشرفته‌ای در زمینه‌هایی مانند پرواز در شرایط جوی نامساعد، عملیات اضطراری و مدیریت ریسک دریافت می‌کنند تا توانایی واکنش آن‌ها در بحران‌ها افزایش یابد.
• آگاهی از امنیت TSA: خلبانان و مربیان پرواز ملزم به گذراندن دوره‌های آگاهی از امنیت TSA هستند که شامل یادگیری نحوه حفظ امنیت هواپیماها و فرودگاه‌ها، تشخیص فعالیت‌های مشکوک و بهترین شیوه‌های امنیتی می‌شود.

روندهای آینده و چالش‌ها

صنعت هوانوردی در آستانه تحولات چشمگیری قرار دارد که توسط فناوری‌های نوین و چشم‌انداز تهدیدات در حال تکامل هدایت می‌شوند. این روندها در کنار فرصت‌های بی‌نظیر، چالش‌های پیچیده‌ای را نیز به همراه دارند.

نقش هوش مصنوعی و کلان‌داده

هوش مصنوعی (AI) و کلان‌داده (Big Data) به عنوان نیروهای محرکه اصلی در آینده امنیت و کارایی هوانوردی شناخته می‌شوند.

• هوش مصنوعی و ایمنی پرواز: هوش مصنوعی نقش حیاتی در ارتقاء ایمنی پرواز ایفا می‌کند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند مقادیر عظیمی از داده‌ها را از سیستم‌های هواپیما تحلیل کنند تا خطاها و مسائل فنی بالقوه را شناسایی کرده و اقدامات لازم را قبل از وقوع حوادث پیشنهاد دهند. این شامل پیش‌بینی خرابی موتور، نظارت بر وضعیت قطعات و نگهداری پیشگیرانه می‌شود. سیستم‌های کنترل پرواز خودکار مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند در شرایط بحرانی تصمیمات سریع و دقیق بگیرند. هوش مصنوعی همچنین در تشخیص و مدیریت ریسک‌هایی مانند ترافیک هوایی، آب‌وهوای نامساعد و مسائل فنی کمک می‌کند. این فناوری می‌تواند الگوهای رفتاری خطرناک در خلبانان را شناسایی کرده و به بهبود تصمیم‌گیری در مواقع اضطراری کمک کند.
• هوش مصنوعی و بهینه‌سازی عملیات: هوش مصنوعی جنبه‌های مختلف عملیات هوانوردی را بهینه می‌کند. این شامل مدیریت ترافیک هوایی با پیشنهاد مسیرهای بهینه، بهبود تجربه مسافران از طریق خدمات شخصی‌سازی‌شده (مانند چت‌بات‌ها و پیشنهاد صندلی)، بهینه‌سازی برنامه‌ریزی پرواز و مدیریت ناوگان هواپیماها می‌شود. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند تقاضای مسافران را پیش‌بینی کرده و زمان‌بندی پروازها را بهینه کند که منجر به کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش کارایی می‌شود.
• کلان‌داده: فرودگاه‌های هوشمند مقادیر عظیمی از داده‌ها را از منابع مختلف مانند حسگرهای اینترنت اشیا (IoT)، سیستم‌های رزرو و شبکه‌های اجتماعی جمع‌آوری می‌کنند. تحلیل کلان‌داده به بهبود تصمیم‌گیری، شناسایی فرصت‌های جدید و پیش‌بینی تقاضا برای خدمات و منابع در فرودگاه کمک می‌کند. این داده‌ها زمانی ارزشمند می‌شوند که بتوان بینشی از آن‌ها به دست آورد که برای هدایت تصمیم‌سازی قابل استفاده باشد.

فناوری‌های بیومتریک و حریم خصوصی

فناوری‌های بیومتریک، مانند تشخیص چهره و اسکن اثر انگشت، به طور فزاینده‌ای در فرودگاه‌ها برای افزایش امنیت و کارایی فرآیندهای احراز هویت استفاده می‌شوند.

• کاربرد بیومتریک در فرودگاه‌ها: سیستم‌های بیومتریک با ثبت و تحلیل ویژگی‌های بیولوژیکی (مانند اثر انگشت، چهره، عنبیه) یا رفتاری (مانند صدا) هویت افراد را تأیید یا شناسایی می‌کنند. این فناوری در فرودگاه‌ها برای کنترل دسترسی به مناطق حساس، گیت‌های خودکار و تشخیص چهره برای شناسایی مسافران در پست‌های بازرسی مختلف، و اتوماسیون فرآیندهای مهاجرت استفاده می‌شود. این سیستم‌ها امنیت پیشرفته را با کارایی عملیاتی بیشتر ترکیب می‌کنند و تجربه مسافری بهبود یافته را ارائه می‌دهند.
• چالش‌های حریم خصوصی: با وجود مزایای امنیتی، استفاده گسترده از بیومتریک نگرانی‌های قابل توجهی در مورد حریم خصوصی ایجاد می‌کند. نگرانی اصلی این است که داده‌های بیومتریک، در صورت به خطر افتادن، قابل تغییر یا بازنشانی نیستند. این امر افراد را در معرض خطرات بلندمدت مانند سرقت هویت، نظارت غیرمجاز و سوءاستفاده قرار می‌دهد. عدم شفافیت در مورد نحوه ذخیره‌سازی و محافظت از داده‌های بیومتریک، سوءظن عمومی را افزایش می‌دهد. همچنین، نگرانی‌هایی در مورد پتانسیل نظارت جمعی بدون اطلاع یا رضایت افراد و استفاده از این داده‌ها برای ردیابی افراد در مکان‌های مختلف وجود دارد.
• ملاحظات اخلاقی: اجرای سیستم‌های بیومتریک و مبتنی بر هوش مصنوعی بدون اقدامات حفاظتی قوی می‌تواند منجر به جمع‌آوری، تحلیل و اشتراک‌گذاری روتین داده‌های شخصی بدون نظارت و حفاظت کافی شود. ملاحظات اخلاقی شامل کسب رضایت آگاهانه، حداقل‌سازی داده‌ها (جمع‌آوری تنها داده‌های ضروری)، شفافیت و پاسخگویی، و سیاست‌های نگهداری و حذف داده‌ها است.

چالش‌های امنیت سایبری در آینده

چشم‌انداز امنیت سایبری در هوانوردی به طور مداوم در حال تغییر است و با چالش‌های فزاینده‌ای مواجه است که نیازمند سازگاری و سرمایه‌گذاری مستمر است.

• آسیب‌پذیری‌های فزاینده: تعداد آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری از ده‌ها مورد در ماه در دهه 1990 به هزاران مورد در دهه 2020 افزایش یافته است. بسیاری از آسیب‌پذیری‌ها ناشی از پیکربندی‌های نادرست یا ضعیف هستند. عامل انسانی نیز نقش مهمی در نفوذهای سایبری ایفا می‌کند، به‌طوری‌که در 74% از نقض‌های تحلیل شده در سال 2023، عامل انسانی دخیل بوده است.
• مهاجمان پیشرفته: در طول 30 سال گذشته، فناوری به طور فزاینده‌ای تعبیه، توزیع و متصل گشته و مهاجمان با تعداد و قدرت بیشتری به آن حمله می‌برند. زمان متوسط بین نفوذ اولیه و استقرار باج‌افزار در سال 2023 به 24 ساعت کاهش یافته است. فعالیت باج‌افزار و سرقت داده‌ها برای اخاذی به‌شدت افزایش یافته است.
• چالش‌های پاسخگویی: امنیت دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) با پیش‌بینی 50 میلیارد دستگاه تا سال 2030، که اکثر آن‌ها فاقد پیکربندی‌های امنیتی اولیه هستند، نگرانی فزاینده‌ای است. همچنین، کمبود راه‌حل‌های قابل اندازه‌گیری برای تاب‌آوری سایبری و عدم دقت علمی در مستندسازی تاب‌آوری سایبری، نیاز به توجه بیشتری را نشان می‌دهد.

تهدیدات نوظهور و مقابله با آنها

پهپادها و ریزپرنده‌ها به عنوان تهدیدات هوایی نوپدید، چالش‌های منحصربه‌فردی را برای امنیت هوانوردی ایجاد کرده‌اند. مقابله با این پرنده‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص آن‌ها دشوارتر است.

• ویژگی‌های تهدیدآمیز پهپادها: پهپادها دارای سطح مقطع راداری پایین، میزان صدای انتشار بسیار پایین، قابل رؤیت نبودن به دلیل ابعاد کوچک (به‌ویژه در شب)، توانایی پرواز در ارتفاع پایین (بین ساختمان‌ها و پنهان ماندن از دید)، و حجم حمله بالا هستند. این ویژگی‌ها کشف دیرتر آن‌ها و نداشتن زمان عکس‌العمل کافی را به همراه دارد و احتمال آسیب‌پذیری به مناطق حساس و تأسیسات حیاتی را به‌دلیل ساقط شدن در نزدیکی مراکز حساس افزایش می‌دهد.
• راهکارهای مقابله: راهکارهای مقابله با پهپادها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
  • روش‌های سخت (Hard Methods): این روش‌ها شامل درگیری فیزیکی مستقیم یا اخلال است. از جمله: شلیک گلوله، پرتاب تور (توسط پهپادهای بزرگ‌تر یا تفنگ‌های گازی)، استفاده از تک‌تیراندازان حرفه‌ای آموزش‌دیده، پرتاب‌کننده‌های تور چهارگانه، پرده‌های دود و اقدامات دفاعی غیرفعال، استفاده از پرندگان شکاری آموزش‌دیده (مانند عقاب)، و پاشش آب با فشار بالا.
  • روش‌های نرم (جنگ الکترونیک - Electronic Warfare): این روش‌ها بر اخلال در سیستم‌های الکترونیکی پهپاد تمرکز دارند. از جمله: قطع ارتباط با ایستگاه کنترل زمینی، اخلال در ناوبری (جمینگ GPS) ، تابش لیزر پرقدرت (برای افزایش دما و آتش گرفتن ریزپرنده) ، سلاح‌های الکترومغناطیسی کنترل‌شده، هک نرم‌افزاری برای به دست گرفتن کنترل پهپاد ، و سیستم‌های شناسایی و جمینگ گنبدی همه‌جهت.

نتیجه‌گیری

صنعت هوانوردی، با وجود پیچیدگی‌های ذاتی و تهدیدات در حال تکامل، همواره در مسیر تضمین سفری ایمن و آرام برای مسافران پیشگام بوده است. این گزارش نشان می‌دهد که امنیت در پرواز یک وضعیت ایستا نیست، بلکه فرآیندی پویا و مستمر از بهبود، سازگاری و نوآوری است.

تکامل امنیت هوانوردی، که از حوادث اولیه تا فجایع بزرگی چون 11 سپتامبر شکل گرفته است، گواهی بر رویکرد "دفاع لایه‌ای" است. هر حادثه، یک آسیب‌پذیری را آشکار ساخته و منجر به اضافه شدن لایه‌های حفاظتی جدیدی در قالب پروتکل‌ها، فناوری‌ها و مقررات شده است. این روند، ماهیت واکنشی امنیت را برجسته می‌کند، اما در عین حال نشان‌دهنده تعهد صنعت به یادگیری از گذشته و جلوگیری از تکرار فجایع است.

سازمان‌های بین‌المللی مانند ایکائو و نهادهای ملی نظیر FAA، EASA و TSA، ستون‌های اصلی این چارچوب امنیتی چندلایه هستند. ایکائو استانداردهای جهانی را تدوین می‌کند، در حالی که نهادهای ملی این استانداردها را به مقررات عملیاتی تبدیل کرده و با بازرسی‌های مستمر، آموزش پرسنل و تحقیق و توسعه، امنیت را در سطح محلی و منطقه‌ای تضمین می‌کنند. به‌روزرسانی‌های مداوم این مقررات، نشان‌دهنده هوشیاری در برابر تهدیدات در حال ظهور، از جمله تهدیدات سایبری و پهپادها، است.

تهدیدات اصلی امنیت پرواز، چندوجهی و پیچیده هستند. خطای انسانی و نقص فنی، با وجود پیشرفت‌های فناورانه، همچنان چالش‌های پایداری را ایجاد می‌کنند و نیازمند رویکردی متعادل بین فناوری و آموزش انسانی هستند. عوامل محیطی، اگرچه غیرقابل کنترلند، اما با سیستم‌های پیش‌بینی و پروتکل‌های انطباقی، به ریسک‌های قابل مدیریت تبدیل شده‌اند. تروریسم، با ماهیت انطباقی و هوشمندانه خود، نیازمند رویکردهای امنیتی پیشرفته و مبتنی بر اطلاعات است. تهدیدات سایبری و پهپادها، به عنوان تهدیدات نوظهور عصر دیجیتال، سطح حمله را گسترش داده و نیازمند سرمایه‌گذاری در امنیت سایبری قوی و اقدامات متقابل نوآورانه هستند. در نهایت، تهدیدات داخلی و آسیب‌پذیری‌های زنجیره تأمین، لایه‌های امنیتی خارجی را دور می‌زنند و بر اهمیت بررسی دقیق داخلی، نظارت بر رفتار پرسنل و تضمین امنیت در کل اکوسیستم تأمین‌کنندگان تأکید می‌کنند.

اقدامات و فناوری‌های کنونی، از بازرسی‌های پیشرفته مسافر و بار با استفاده از ایکس‌ری‌های هوشمند و بادی اسکنرها گرفته تا کنترل دسترسی بیومتریک و نظارت تصویری هوشمند در فرودگاه‌ها، همگی به افزایش لایه‌های دفاعی کمک می‌کنند. تقویت کابین خلبان و حضور مارشال‌های هوایی نیز موانع فیزیکی و انسانی حیاتی را در داخل هواپیما فراهم می‌آورند.

آموزش و آمادگی مستمر پرسنل، از خدمه پرواز گرفته تا کارکنان زمینی و خلبانان، عنصری حیاتی در این معادله است. برنامه‌های آموزشی جامع، پرسنل را برای واکنش مؤثر به شرایط اضطراری، مدیریت مسافران سرکش، مقابله با تهدیدات امنیتی و استفاده از فناوری‌های نوین آماده می‌سازند.

آینده امنیت هوانوردی به‌شدت با پیشرفت‌های هوش مصنوعی و کلان‌داده گره خورده است. این فناوری‌ها پتانسیل تحول‌آفرینی در پیش‌بینی حوادث، نگهداری پیشگیرانه، بهینه‌سازی عملیات و افزایش کارایی را دارند. با این حال، استفاده از فناوری‌های بیومتریک و هوش مصنوعی چالش‌هایی در زمینه حریم خصوصی و ملاحظات اخلاقی ایجاد می‌کند که نیازمند چارچوب‌های نظارتی قوی و شفافیت است. چالش‌های امنیت سایبری در آینده، با افزایش آسیب‌پذیری‌ها و مهاجمان پیشرفته، مستلزم هوشیاری دائمی و سرمایه‌گذاری مستمر در راه‌حل‌های مقاوم است. تهدیدات نوظهور مانند پهپادها نیز نیازمند استراتژی‌های مقابله‌ای چندوجهی و انطباقی هستند.

در مجموع، صنعت هوانوردی با همکاری بی‌وقفه دولت‌ها، نهادهای نظارتی، شرکت‌های هواپیمایی، تولیدکنندگان و متخصصان امنیتی، به طور مداوم در حال تلاش برای ارتقاء استانداردهای امنیت و ایمنی است. این تعهد مشترک، همراه با سرمایه‌گذاری مداوم در تحقیق و توسعه، آموزش و پروتکل‌های انطباقی، تضمین می‌کند که سفرهای هوایی همچنان ایمن‌ترین و آرام‌ترین شیوه حمل‌ونقل برای مردم جهان باقی بماند.