آفاق بیگه جلایر؛ بانوی شاعری از دیار هرات - مهسان بلاگ

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و عظیمان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

آفاق بیگه جلایر، بانوی شاعر و ادیب قرن نهم و دهم هجری قمری است.

از تاریخ ولادت و احوال و زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست. او دختر امیرعلی جلایر و همسر امیر درویش علی کتابدار، حاکم بلخ و برادر امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسن بایقراست. در تذکره ها از او با نام آغابیگه و بیگی هروی نیز یاد شده است. زنی نیکوکار و بخشنده بود که برای بسیاری از فاضلان و عالمان و شاعران از مال خود مقرری سالانه معین نموده بود. در هرات، مجلس شعر و ادب داشت و بعد از 950ق درگذشت.

او از خاندان جلایریان بود؛ یکی از عظیم ترین و معروف ترین سلسله هایی که در دوره فترت بین سلطنت ایلخانان مغول و تیموریان در ایران حکومت کردند. خبرنگارانن از ایل جلایر، یکی از ایلات عظیم مغول بودند. آنها را ایلکانی نیز می نامیدند؛ زیرا هنگامی که این قبیله به ایران آمد، اولین کسی که از میان خبرنگارانن به فعالیت های سیاسی و نظامی مهمی در این مملکت پرداخت، ایلکان نویان (یا: ایلکای نویان) نام داشت. جلایریان از نژاد مغول بودند و در کنار رود اُتُن مسکن داشتند و به 10 شعبه عظیم تقسیم می شدند. طایفه جلایر از شروع کشورگشایی های چنگیزخان، در تمام متصرفات مغولان پراکنده و رهبران خبرنگارانن صاحب مقام شدند.

به نوشته مؤلف تذکره مرآت الخیال، آفاق بیگه در دوره پادشاهی حسین بایقرا در هرات آوازه بسیار داشت. در تذکره ها از او در زمره فرهیختگان و شاعران مشهور زمان خود نام برده شده است. ماجرای تأخیر در پرداخت مقرری به خواجه آسفی و مطایبه او با آفاق بیگه در منابع آمده است.

در هرات مجالس شعر او رونق بسیار داشت. گفته اند، در ابتدا باده نوشی می کرد؛ اما بعدها توبه کرد. از بخشندگی او بسیار سخن رفته است. دارایی و اموال و خشم املاک بسیاری داشت. اشعارش بسیار لطیف و زیبا بود.

در منابع به اینکه او دیوانی داشته یا دیوانی از او باقی مانده اشاره ای نشده است؛ اما بعضی ابیات پراکنده او در تذکره ها درج شده است.

4104/