درتا سوآپا ، یک لهستانی که فارسی شعر می گوید - مهسان بلاگ

به گزارش ایسنا، مجموعه شعر فارسی پایکوبی مارهای سبز در سال 1396 از این زن شاعر لهستانی در دنیای کتاب به دنیا آمد. درتا سوآپا سال بعد نیز ترجمه ای از کتاب خواب زمستانی نوشته گلی ترقی را منتشر کرد. او تاکنون آثار شاعران و نویسندگانی چون گروس عبدالملکیان، محمود حسینی زاد، شیوا مقانلو، ضحی کاظمی، آتوسا افشین نوید، بلقیس سلیمانی، علیرضا محمودی ایرانمهر، به روژ ئاکره ای و گلی ترقی را به زبان لهستانی برگردانده و تعدادی از شعرهای معاصر لهستان را نیز به زبان فارسی ترجمه و منتشر نموده است.

درتا سوآپا در شهر تاریخی کراکوف که تا سال 990 هجری پایتخت کشور لهستان بود و در حال حاضر نقش پایتخت فرهنگی را بازی می نماید، زندگی نموده و درس خوانده است. او فارغ التحصیل رشته ایران شناسی دانشگاه یوگلانی است.

سوآپا در همه سال های تحصیل، مشغول مطالعه و تحقیق بر روی ادبیات معاصر ایران و ترجمه آن بوده و هم اکنون در حال گذراندن رساله دکتری خود با عنوان تحولات تاریخی خانواده ایرانی از انقلاب مشروطه تا اوایل دهه 80 (مطالعه بر پایه متون ادبی)، در رشته تاریخ ایران از دانشگاه تهران است. به مناسبت روز شعر و ادبیات فارسی با او گفت وگویی اجرا شده است.

• نخستین ترجمه آثار ادبیات فارسی به لهستانی و برعکس به چه زمانی و چه آثاری برمی گردد؟

اولین اثر ادبی فارسی که به زبان لهستانی برگردانده شده، گلستان سعدی است که به همت Samuel Otwinowski و از زبان دوم (از ترجمه ترکی اثر) در سال 1610 میلادی منتشر شد. ترجمه مستقیم از زبان فارسیِ این اثر بیش از 200 سال بعد، در سال 1879 رخ داد و سه سال بعد از این اتفاق، یک ترجمه دیگرِ گلستان سعدی به زبان لهستانی در پاریس چاپ شد و مترجم آن، آقای Kazimirski بود. در سال 1680 میلادی در لهستان کتاب سه جلدی با عنوان لاتینی Thesaurus lingua rum orientalium Turcicae, Arabicae,Persica که بخش عمده آن شامل فرهنگ زبان های فارسی، عربی و ترکی به زبان های لهستانی، فرانسه، آلمانی و لاتین است وجود داشت. در این کتاب نیز ترجمه لهستانی یکی از اشعار حافظ چاپ شده که نخستین ترجمه حافظ در اروپا به حساب می آید. مؤلف کتاب مذکور آقای Mesgnien-Megiński بود. تأثیر ادبیات فارسی در سایر زمینه های فرهنگی نیز قابل مشاهده است. برای مثال Karol Szymanowski نوازنده پیانو و آهنگساز مشهور لهستانی در سال 1911 میلادی به هنگام اقامتش در وینِ اتریش با الهام دریافت از آثار حافظ شیرازی دو مجموعه آهنگ مخصوص پیانو و ارکستر را ساخت که تحت عنوان The Love Songs of Hafiz شناخته شده و در سراسر دنیا معروف اند. اما درباره ترجمه های آثار لهستانی به زبان فارسی، مجموعه غزل های کریمه اثرِ شاعرِ قرن نوزدهمیِ دوره رمانتیسم Adam Mickiewicz که در سال 1826 در مسکوِ روسیه چاپ شد، یکی از قدیمی ترین ترجمه های آثار ادبی لهستانی به زبان فارسی به حساب می آید.

• به نظر شما ادبیات فارسی ایران در لهستان بیشتر شناخته شده است یا ادبیات لهستان در ایران و چرا؟

به نظر می آید که ادبیات لهستانی بیشتر در ایران شناخته شده است، تا ادبیات فارسی در لهستان، اما در هر دو مورد این شناخت، شناخت اولیه است. دلایلش زیاد است. یکی از آن ها کمبود مترجمان تواناست که بخواهند پای ترجمه یک کتاب بنشینند که برگردان آن مستلزم آشنایی عمیق با پیچیدگی فرهنگ کشور مبدأ ست و قدرت انتقال آن یا به وجود آوردن آن در زبان مقصد. چون ما وقتی یک اثر را ترجمه می کنیم، فقط کلمه نیست که برمی گردانیم، ما لحن نویسنده را، و همراه آن لحن کل جامعه ای را که نویسنده در آن می زیسته و از آن تأثیر پذیرفته، برمی گردانیم. ترجمه آثار ادبی کشورهای کمتر شناخته شده (ادبیات ایران در لهستان هنوز هم که هنوز است در این ردیف قرار می گیرد) که هدف از آن نه تنها معرفی جنبه های ادبی اثر، بلکه آشنایی مخاطب با فرهنگ و تاریخ کشور نویسنده کتاب است نیز کار ساده ای نیست. هم زمان بر است و هم تحقیق می خواهد و ما در دوره تولیدی زندگی می کنیم؛ دوره ای که انتشار سریع یک کتاب از کیفیت ترجمه آن مهم تر است. این است که در سال های اخیر در لهستان بیشتر با آثار نویسندگان ایرانی مقیم کشورهای غربی روبرو هستیم که به انگلیسی می نویسند و از انگلیسی به لهستانی ترجمه می شوند. کسانی که آن کتاب ها را برمی گردانند برخی اوقات نه مترجم هستند و نه کوچک ترین اطلاعاتی درباره ایران دارند و از همین جا می توان کیفیت آن ترجمه ها را حدس زد. البته چند تا اثر داستانی فارسی معاصر نیز در لهستان منتشر شدند که مستقیم از فارسی و اکثراً توسط ایران شناسان ترجمه شده اند، مانند چشم هایش اثر بزرگ علوی (سال انتشار: 1953 میلادی)، بوف کور اثر صادق راهنمایی (سال انتشار: 1979 میلادی)، مجموعه اشعار فروغ فرخزاد به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد (سال انتشار:1980)، مجموعه شعر سهراب سپهری صدای پای آب (سال انتشار: 1993) که دیگر توی بازار نایاب هستند و آثاری مانند: زنان بدون مردان و طوبا و معنای شب شهرنوش پارسی پور و خواب زمستانی گلی ترقی که در بازار کتاب پیدا می شوند.

یک مورد دیگر که به معرفی آثار فارسی در لهستان یاری نمی نماید، مسئله بودجه است. انتشار چند رمان و مجموعه داستانِ خوب از یک فرهنگ کمتر شناخته شده، پول زیادی می خواهد، به خصوص اگر قضیه جلسات رونمایی آثار را نیز در نظر داشته باشیم که به عقیده بنده، اصلاً لازم است. مؤسسات ادبی برخی از کشورهای خارجی از جمله آلمان، فرانسه، اسپانیا، روسیه، مکزیک، نروژ و ... از انتشار ترجمه برخی از آثار ادبی کشورهای خود در لهستان حمایت می نمایند. این جور قراردادها یاری بزرگی هستند در معرفی فرهنگ مد نظر، اما متأسفانه تا جایی که اطلاع دارم هنوز هیچ گونه قراردادی در خصوص ترجمه بین ایران و لهستان بسته نشده است و چه حیف.

• ادبیات معاصر فارسی چه امکان ها، فرصت ها و ظرفیت هایی دارد که می تواند با ترجمه به دیگر کشورها از جمله کشورهای اروپایی انتقال پیدا کند؟ در این بین شعر معاصر فارسی قوی تر است یا داستان؟

میشل زرافا، جامعه شناس ادبی فرانسوی در کتاب ادبیات داستانی، رمان و واقعیت اجتماعی می گوید: همان طور که در دنیای واقعی، فرد محصول نهایی جامعه است، در داستان، نیز فرد آینه تمام قد جامعه است. جامعه ایران یکسان نیست، چند و چندین لایه دارد و هر کدام از آن لایه ها دارای خصوصیات خاص خودش است. در ایران نه تنها شهر با روستا تفاوت های زیادی دارد که در هر شهر، محله با محله نیز فرق دارد. تنوع زیاد است و تضاد نیز. همه این ها قابلیت انتقال به زبان های اروپایی را دارد و کار در این زمینه بسیار زیاد است، اما در خصوص شعر و داستان؛ شعر، خواننده حرفه ای می خواهد، درحالی که رمان و داستان هم راحت مخاطب عام پیدا می نماید و هم در میان خوانندگان حرفه ای ادبیات توجه را به سمت خود جلب می نماید. برای همین روند معرفی ادبیات یک کشور در کشوری دیگر را بهتر است اول از رمان و داستان آغاز کرد و سپس وقتی شناخت بیشتری پیدا شد، سراغ شعر و آثار ادبیات کلاسیک رفت.

• چرا در سرانجام نامه خود برای فهم تاریخ از متن ادبی استفاده نموده اید؟ متن ادبی چه چیزهایی بیشتر از گزارش های رسمی و دیگر منابع پژوهش تاریخی در اختیار یک مورخ قرار می دهد؟

اصل تاریخ یک کشور، تاریخ مردمان آن کشور است. یعنی دقیقاً آن چیزی که در گزارش های رسمی پیدا نمی گردد. اسناد و گزارش های رسمی نوشته شده به همت مورخان یا ادبیانِ دربار، اگرچه از معلومات سیاسی و نظامی برخوردارند، هیچ اطلاعاتی در خصوص زندگی مردمانِ ایران را به من نمی دهند. بنابراین برای کسب اطلاعات مربوط به زندگی اجتماعی، فرهنگی و روزمره ایرانیان که روایت زنده است نیاز داریم و این روایت زنده بیش از پیش در متون ادبی پیدا می گردد. اصلاً فکر می کنم بازسازی و ترتیب دادن به این روایت زنده از مهم ترین وظایف مورخ دوره مدرن باشد.

• کدام متن های ادبی را برای پژوهش دکتری خود انتخاب نموده اید؟ دلیل این انتخاب چه بوده است؟

هنوز مرحله انتخاب متون ادبی برای پژوهشم را به سرانجام نرسانده ام. در پژوهشم که عنوان آن تحولات تاریخی خانواده ایرانی از انقلاب مشروطه تا اوایل دهه هشتاد (مطالعه با تکیه بر متون ادبیات داستانی) است، به تهران توجه ویژه دارم و یکی از علل آن این است که کل جامعه ایران از اوایل قرن جاری در حال شهری شدن است و تهران بهترین آینه آن روند. ازاین رو یک سری متون منتخبی و آثاری هستند که تغییر مناسبات خانوادگی و بین نسلی را در بستر شهرنشینی تدریجی ایرانیان نشان می دهند، مانند آثار امیرحسن چهلتن.

• به نظر شما نویسندگان ایرانی در همین دوره مطالعه شما از انقلاب مشروطه تا دهه 80 به کدام زوایای خانواده بیشتر پرداخته اند؟ تعریف خانواده در این مدت تغییر نموده است؟

تغییر تعریف خانواده در ایران را نمی گردد یک جمله ای پاسخ داد و من به دادن جواب های کلی راضی نیستم. بله، البته که تعریف خانواده تغییر می نماید. با وقوع مهاجرت روستاییان به شهرها در اواسط دهه 40 شمسی و افزایش ارزش فردگرایی تزلزل ساختار گسترده خانواده در ایران آغاز شده است. الآن ساختار اغلب خانواده های ایرانی شبیه به ساختار هسته ای است؛ اگرچه خانواده هسته ای در ایران شکل خاص خود را دارد، ساختار خانواده معدنی نیز نادر نیست. روی تحولات خانواده ایرانی نه تنها مناسبات درون خانواده تأثیر می گذارند، بلکه آداب و رسوم خانوادگی، تغییر ارزش ها، مهاجرت، میزان رضایت از زندگی، آسیب های اجتماعی و تغییر نقش جنسیتی نیز از عناصری هستند که در پژوهش نباید نادیده گرفته گردد.

• برنامه ای برای انتشار کتاب های دوزبانه دارید؟ فارسی و لهستانی؟

چراکه نه. اصلاً چندزبانی. به طور کل از شرکت در پروژه های گوناگون ادبی هنری استقبال می کنم.

• چقدر با ادبیات جنگ ایران و عراق که با عنوان ادبیات دفاع مقدس شناخته می گردد، آشنا هستید؟ در معرفی و شناخت این گونه ادبی به لهستانی ها سعی داشته اید؟

بله، زمین سوخته احمد محمود، زمستان 62 اسماعیل فصیح و آثار داستانی جنگ ایران و عراق که بارها تجدید چاپ شده و میان خوانندگان صندلی ثابتی پیدا نموده اند، زیاد است. از میان فرم های کوتاه تر دو تا کتاب هست که حوادث جنگ را بیشتر در حاشیه آن، بسیار صادقانه و نزدیک به واقعیت ترسیم می نمایند و من دوست شان دارم. یکی از آن ها کتاب احمد دهقان من قاتل پسرتان هستم است و دیگری کتاب از این مکان نوشته قاضی ربیحاوی. امکانش زیاد است که در آینده بخواهم مجموعه ای از داستان های جنگ ایران و عراق را برای مخاطب لهستانی آماده کنم اما فعلاً برنامه های دیگری در راه است. در این اواخر نیز دو داستان قویِ جنگی از نویسندگان جوان زن خواندم: عروس شط از سپیده سیاوشی (در مجموعه عمارت نیمه شب) و به ستاره ها بگو نبارند از فاطمه زنده بودی (در مجموعه سایه های ابریشمی) که هر دو خیلی قوی هستند و قابلیت ترجمه را نیز دارند.

• درباره مجموعه شعرتان که به فارسی منتشر نموده اید هم شرح دهید. از کی آغاز به سرایش شعر فارسی نموده اید؟ این کارها بیشتر شبیه ترجمه شعر یک شاعر لهستانی است یا برای مخاطب ایرانی و فضای ایران نوشته شده است؟

حدود هفت یا هشت سال پیش و قبل از آمدن به ایران، گفتن شعر به زبان فارسی را آغاز کردم. این که اشعار من شبیه چه هست و اصلاً چطور است از مخاطب باید پرسید، نه از من. اما این را باید بگویم که برای مخاطب خاص و اصلاً برای هیچ کس شعر نمی گویم. شعر یادآوری آن چیزهایی است که در درون من ماقبل زمان است. می آید و وقتی آمد، من آن را بیان می کنم. فضای اشعار من هم فکر کنم دارای ملت خاصی نیست، انسانی است.

berlinro.ir: آلمان: سفر به مهد صنعت و فناوری اروپا، برلین، هامبورگ، هانوفر

namasho.com: نماشو: آگهی رایگان، رپورتاژ رایگان، آگهی بنری ارزان، خرید بک لینک