ابومِخْنَفْ و روایت واقعه کربلا در مقتل الحسین (ع) - مهسان بلاگ

به گزارش گروه وبگردی خبرنگاران، بار ها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صد ها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و عظیمان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

ابن بُطْلان طبیب شیرین سخن و راوی مصایب روزگار

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

لوط بن یحیی بن سُلَیم، مورخ عظیم قرن دوم هجری قمری است.

از زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست. درباره سال تولد او میان مؤلفان اختلاف نظر است؛ سزگین آن را حدود 70ق/689م دانسته است. ابومخنف در کوفه، در خاندانی عظیم و مشهور از تیره غامد و از قبیله یمنی اَزْد، به دنیا آمد. جد عظیم او، مخنف بن سلیم، هنگام دعوت پیامبر از ابوظبیان ازدی مسلمان شد. اجداد او طی چند نسل در خدمت پیامبر (ص) و علی (ع) بودند. مخنف بن سلیم در جنگ جمل در لشکر عراقیان حضور داشت و دو برادرش در این نبرد کشته شدند. پس از آن، از سوی امام (ع) به امارت اصفهان و همدان گماشته شد. از میان فرزندان او عبدالرحمان و محمد در جنگ صفین شرکت کردند. از یحیی، پدر ابومخنف، فقط در چند روایت نام برده شده است.

معین نیست که ابومخنف از چه زمانی اخبار مربوط به حوادث تاریخی صدر اسلام را گردآوری نموده است؛ اما بعضی از محققان، با توجه به تلفظ نام مکان ها، زمان آن را پس از پیروزی عباسیان در 132ق دانسته اند. در واقع می توان ابومخنف را از پیش گامان ثبت وقایع تاریخی به حساب آورد.

اخباری که ابومخنف درباره جنبش محمد بن خالد قسری در 132ق گزارش نموده و روایاتی که از افرادی همچون جابر بن یزید جعفی و ابوخالد کابلی که در تشیع اندیشه های خاص داشتند و همچنین عده ای از خوارج نقل نموده، نشان دهنده رابطه گسترده وی با آن ها برای جمع آوری اخبار و دسترسی کامل او به این منابع است.

تاریخ درگذشت ابومخنف نیز به درستی معین نیست. یاقوت حموی به نقل از ابن ندیم، آن را 157ق و عده ای دیگر آن را 170ق ذکر نموده اند. در منابع رجال شناسی، ابومخنف را فردی ثقه نمی شناسند و آثار وی را نیز معتمد ندانسته اند. ابن ابی حاتم او را متروک الحدیث خوانده است. البته در آن موقع این موضع گیری در برابر اخباریان رایج بوده است. روایات ابومخنف بیشتر از زبان شاهدان عینی حوادث یا با یک واسطه نقل شده است؛ مانند قیام مسلم بن عقیل در کوفه و روایتی از واقعه کربلا و روایات متعددی از حمید بن مسلم که شاهد واقعه کربلا بوده. این امر نشان دهنده دقت او در دریافت اخبار از شاهدان و افراد امین است. با توجه به مطالب و اخباری که ابومخنف درباره علی (ع) و امام حسین (ع) نقل نموده، بسیاری وی را شیعه امامی دانسته اند. هر چند که در این باره اختلاف نظر بسیار است. بعضی روایات ابومخنف در آثار امامیه، همچون کلینی و ابن بابویه و شیخ مفید آمده و بعد ها نیز در آثار علمای شیعی از آن ها استفاده شده است. آثار ابومخنف در واقع تک نگاری هایی است که بعد ها پایه و اساسِ تاریخ نگاری شدند و به دنبال آن نگارش تواریخ خلفا و طبقات و ثبت و تدوین تاریخ بر اساس سال شمار و انساب رواج یافت.

با اینکه به آثار ابومخنف توجه فراوان شده و از آن بسیار بهره برده اند، هیچ یک از آن ها مستقیماً به دست محققان نرسیده و در صحت تألیف آثار منسوب به او تردید است.

طبری بسیاری از آثار ابومخنف را نام برده است. ابوالفرج اصفهانی در کتاب خود، مقاتل الطالبین، به روایات ابومخنف استناد نموده و ابن ندیم نیز فهرست نسبتاً کاملی از تک نگاری های وی ذکر نموده است.

1. اخبار آل ابومخنف بن سلیم؛

2. الاخبار، که می توان آن را فتوح الشام دانست؛

3. اهل النهروان و الخوارج؛

4. بلال الخارجی؛

5. اخبار الحجاج؛

6. اخبار عبیدالله بن حر؛

7. الجمل؛

8. کتاب الحکمین؛

9. الخوارج و المهلّب؛

10. مقتل الحسین، این کتاب که شامل دقیق ترین گزارش ها از واقعه کربلاست، مهم ترین کتابی است که موجب شهرت ابومخنف شد.

منبع: آنا