بیماری کمیت گرایی در تحقیقات و وضعیت بحرانی نانوپزشکی، سرفصل های جدید در دانشگاه ها گنجانده گردد - مهسان بلاگ

به گزارش خبرنگاران، سرویس علم و فناوری خبرگزاری دانشجویان ایران (خبرنگاران) میزگرد تخصصی با موضوع آنالیز دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمرکز بر نانومدیسین را با حضور دکتر هاشم رفیعی تبار عضو فرهنگستان علوم و استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دکتر سید مهدی رضایت مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و دکتر محسن احمدی عضو هیأت علمی گروه مهندسی و فیزیک پزشکی و و تعدادی از دانشجویان نانو پزشکی دانشگاه های علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی برگزار کرد.

در این میزگرد در خصوص موضوعاتی چون اقدامات ستاد نانو در توسعه رشته های دانشگاهی و تجهیزات آزمایشگاهی، کمیت گرایی و کیفی سازی تحقیقات، صادرات محصولات دانش بنیان فعالان عرصه نانو فناوری پزشکی و همچنین ضرورت به روز رسانی سرفصل های دروس دانشگاهی و چالش هایی که در حوزه نانو فناوری وجود دارد، بحث و گفتگو شد. آنچه که در پی می آید بخش اول این میزگرد است که به این شرح است:

اولویت ها در دو سند 10 ساله نانو فناوری

دکتر مهدی رضایت، مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در میزگرد تخصصی سرویس علم و فناوری خبرگزاری دانشجویان ایران (خبرنگاران) با موضوع آنالیز دستاوردهای ستاد نانوفناوری با تمرکز بر نانومدیسین با بیان اینکه علم و فناوری نانو در کشور نسبت به سایر حوزه ها جوان تر است، گفت: ستاد هر آنچه که در این حوزه انجام داده است، حاصل کارهای متخصصان و فناوران ما در بخش های مختلف است؛ از این رو نقش ستاد در این حوزه بیشتر حمایتی و سیاست گذاری و نظارت بوده است.

وی با بیان اینکه تا سال های قبل از 1380 با علم نانو آشنا نبودیم و تعداد معدودی از استادان دانشگاه به این حوزه آشنایی داشتند، ادامه داد: بر اساس ارزیابی های ما در سال 1380 تنها چند مقاله از سوی محققان کشور تألیف شده بود، ولی در سال 1384، بعد از آنکه کمیته ای در این حوزه تشکیل شد، سند 10 ساله اول توسعه نانو تدوین شد و به تصویب هیأت دولت رسید. در این سند اهم وظایفی که برای ستاد تعیین و تقسیم کار شد، از جنس تهیه زیر ساخت ها بوده است.

رضایت، توسعه نیروی انسانی، حمایت از ایجاد زیر ساخت های آزمایشگاهی و ترویج حوزه فناوری نانو را از محورهای سند اول توسعه نانو فناوری نام برد و خاطر نشان کرد: تا قبل از این اقدامات حتی بعضی کشورهای عربی در این حوزه در رتبه بندی ها جلوتر بودند، ولی با اقدامات انجام شده و حمایت های انجام شده و سیاست گذاری که در دانشگاه ها اجرایی شد، در سال 1384 در رتبه بندی ها وضعیت بهتری را کسب کردیم.

مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو اضافه نمود: در بخش مقالات، ایران صندلی خوبی دارد؛ به گونه ای که 5.5 درصد مقالات ISI متعلق به جمهوری اسلامی ایران و 39 درصد از فراوریات علمی کشورهای اسلامی در حوزه نانو مربوط به محققان ایرانی است.

رضایت خاطر نشان کرد: در حال حاضر 585 محصول شناسنامه دار در حوزه نانو داریم که از این تعداد 86 محصول ثبت شده مربوط به بخش بهداشت، سلامت، دارو و تجهیزات پزشکی است و از 212 شرکت نانویی، نزدیک 10 درصد آنها شرکت هایی هستند که در حوزه نانو پزشکی مستقیم و غیر مستقیم فعال هستند.

انتقاد از بیماری کمیت گرایی در آموزش عالی کشور

دکتر هاشم رفیعی تبار، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از بیماری کمیت گرایی در آموزش عالی کشور بخصوص در دوره های دکترا، اظهار کرد: متأسفانه سیاست غلط کمیت گرایی گریبان گیر حوزه نانو نیز شده است و در فراوری مقاله و جذب دانشجوی دکترا که از زمان دولت های نهم و دهم آغاز شد، هنوز هم در بخش های زیادی از آموزش عالی کشور اجرا می گردد. به عنوان نمونه بدون توجه به امکانات، تجهیزات یا تعداد اعضای هیأت علمی توانمند و متخصص و سایر شاخص های مورد احتیاج، نباید نسبت به راه اندازی رشته های نانوفناوری در هر دانشگاه متقاضی و جذب دانشجوی دکترای نانو اقدام کنیم.

این چهره ماندگار کشور با تاکید بر توجه به کیفیت مقالات ارائه شده در این حوزه، عنوان نمود: ورای تعداد مقالات نانو باید توجه خود را به کیفیت و اثربخشی این مقالات در فراوری فناوری مربوطه در سطح جامعه معطوف کنیم. اعلام مکرر رتبه کشور در فراوری و تعداد مقالات اگرچه اهمیت محدودی دارد، ولی کارساز نیست. باید ببینیم چه تعداد از این مقالات در مراجع معتبر علمی مانند نیچر و ساینس منتشر می شوند و یا در کسب ثبت اختراع (patent) اثربخش بوده اند.

توانمندی کشور در ساخت تجهیزات آزمایشگاهی

در ادامه، رضایت با بیان اینکه در گذشته در زمینه تجهیزات آزمایشگاهی با محدودیت هایی روبرو بودیم، اظهار کرد: برای رفع این چالش سیاستی را ستاد پیگیری کرد که بر اساس آن شرکت هایی که اعلام می کردند توانایی فراوری تجهیزات مورد احتیاج را دارند، بعد از آنالیز با سیاست پیش خرید مورد حمایت ستاد توسعه فناوری نانو قرار می گرفتند.

به گفته وی، با اتخاذ این سیاست در حال حاضر حدود 50 شرکت تجهیزات ساز ایجاد شدند، به گونه ای که بعضی از آنها صادرات به کشورهای دیگر را هم دارند.

وی افزایش تعداد رشته های دانشگاهی در حوزه فناوری نانو در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از دیگر دستاوردهای کشور ذکر کرد و ادامه داد: در حال حاضر بیش از 15 هزار نفر فارغ التحصیل رشته های مرتبط با نانوفناوری در کشور داریم و طبق آمار وزارت علوم در بیش از 60 دانشگاه مقاطع کارشناسی ارشد و در بیش از 20 دانشگاه مقاطع دکتری تخصصی این حوزه راه اندازی شده است. در 10 دانشگاه کشور نیز، رشته های نانوفناوری مرتبط با حوزه پزشکی در مقاطع دکتری تخصصی و کارشناسی ارشد، فعال هستند.

رضایت با اشاره به سند 10 ساله دوم توسعه فناوری نانو، خاطر نشان کرد: اولویت ما در این سند راهبردی که آغاز اجرای آن سال 1395 بوده؛ فراوری ثروت، توسعه محصول و صادرات محصولات و رویکرد تجاری سازی بوده است.

چالش هایی که حوزه نانو فناوری با آنها روبرو است

رفیعی تبار، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه میزگرد خبرنگاران با بیان اینکه امروز در جهانی نانو پنجره های جدیدی باز شده که باید مورد استفاده قرار گیرند، اظهار کرد: نانوفناوری جهانی امروز وارد مراحل سوم و چهارم شده است، در حالی که نانو در کشور ما هنوز در مرحله اول یعنی فراوری نانو مواد، دارویی یا صنعتی نهاده شده است؛ به عبارت دیگر فصل مشترک نانو با سایر رشته ها در ایران اساساً منعکس نشده که این مساله اثرات متوقف نماینده ای در راستا پیشرفت ایران در ایجاد علوم پیشرفته خواهد داشت.

وی با بیان اینکه نگاه من در این حوزه نقادانه و جامع است، عنوان نمود: رشته نانو در ابتدا آغاز آن در خارج کشور توسط خود ما و دیگران به عنوان یک علم بین رشته ای تعریف شد، ولی امروزه با پیشرفت های انجام شده، این حوزه به مراتب بین رشته ای تر شده و با رشته هایی مانندIT ، نوروساینس، بیوساینس و بیوتکنولوژی فصل مشترک های زیادی پیدا نموده است.

عضو فرهنگستان علوم با بیان اینکه این فصل مشترک اصطلاحاً به صورت مخفف NIBC یعنیN=Nano, I=Information technology, B=Biotechnology, C= Cognitive Science نامگذاری شده است، اظهار کرد: در فصل مشترک نانو با سایر رشته ها، مسائل و موضوعات پژوهشی مربوط به علوم و فناوری پایه مطرح می شوند که در هر یک از این 4 حوزه به صورت مجزا، امکان طرح و پیگیری آنها اساساً وجود ندارد.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر اکنون مسائلی در حوزه علوم و فناوری نانوی پزشکی مطرح است که از حوزه نوروساینس سرچشمه می گیرند و یا بالعکس. این مساله را می توان در فصل مشترک نانو فناوری پزشکی و نوروساینس در تشخیص و پیشگیری بیماری های عصب شناختی نظیر آلزایمر، پارکینسون، سرطان مغز و غیره در مقیاس های زیر سلولی و مولکولی به وضوح مشاهده کرد.

رفیعی تبار با بیان اینکه متأسفانه این همپوشانی یا علم یکپارچه شده NIBC، هنوز واقعاً وارد کشور ما نشده است، اظهار کرد: اکنون در کشور ما، علوم و فناوری نانو در چارچوب دوایر بسیار محدودی (عمدتاً نانو مواد و نانو دارو و بعضی تجهیزات) به صورت یک رشته کاملاً مستقل راه خود را اغلب با استفاده از روش های مهندسی معکوس و کپی سازی در پیش گرفته و مورد پشتیبانی مراکز خاصی نیز نهاده شده است. گرچه پیروزیت های نسبی خوبی داشته، ولی باید برای ورود به سایر فازهای نانو فناوری برنامه ریزی های آموزشی و پژوهشی بسیار گسترده تری از آنچه که تا کنون انجام شده، داشته باشیم.

وی با بیان اینکه امروز کشورهای اروپایی وارد فازهای سوم و چهارم نانو یا همان علوم همگرا NIBC شده اند، اظهار کرد: نانویی که در اروپا، آمریکا و ژاپن دنبال می گردد، همان علمی است که از باقی رشته ها نشأت می گیرد و با آنها فصل مشترک ایجاد نموده و به دستاوردهای بسیار بزرگی همچون AI یا همان هوش مصنوعی به عنوان یک علم بین رشته ای ختم شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به دستاوردهای حوزه نانو پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اظهار کرد: امروز در گروه فیزیک و مهندسی پزشکی این دانشگاه، زمینه هایی از نانو وارد رشته های سرطان شناسی و علوم اعصاب شده که همان فصل مشترک و همپوشانی علوم قرار دارند و مطمئناً دستاوردهای خوبی در آموزش و پژوهش و ایجاد محصولات فوق تخصصی خواهند داشت.

ضرورت بازنگری تخصصی سرفصل های رشته نانوفناوری پزشکی

رفیعی تبار با تاکید بر ضرورت بازنگری جدی و تخصصی سرفصل های درسی (سیلابس) رشته نانوفناوری پزشکی جهت آمادگی برای ورود به فازهای بعدی علوم نانو، اظهار کرد: متأسفانه در رشته نانو پزشکی در دانشگاه های ما هنوز همان سرفصل های درسی 10 سال گذشته با کمی تغییر تدریس می شوند، در حالی که بازنگری محتوای دروس و اضافه نمودن سرفصل های جدید به این رشته لازم است.

دانشجوی دکترای نانو بر پایه گرایش های مختلف گزینش و پذیرش گردد

این استاد پیشکسوت دانشگاه ادامه داد: بسیار حیاتی است که در دانشگاه های ما گرایش های مختلف علوم و فناوری نانو تعیین شده و هر دانشگاهی گرایش خاصی از نانو را دنبال کند. به عنوان مثال می توان سه گرایش نانو فناوری پزشکی فنی، بالینی و دارویی را با سرفصل های درسی تعیین هرکدام تعیین کرد و دانشجویان دکترا را بر پایه این گرایش ها گزینش و در دانشگاه های تعیینی پذیرش کرد.

عضو فرهنگستان علوم، پیش از این در تعریف علوم یکپارچه NIBC و ضرورت ورود به این حوزه مطرح نموده بود: از اواخر قرن بیستم شاخه های علوم در 4 حوزه تعیین تفکیک شدند، به گونه ای که پس از آن تمامی رشته ها و حتی علوم پزشکی و مهندسی از راستا این 4 حوزه خود را نمایان خواهند کرد. این 4 حوزه عبارتند از علوم و فناوری اطلاعات، علوم و فناوری بیوتکنولوژی، علوم و فناوری نانو و علوم و فناوری عصب شناختی مغز. مکانیسم رشد پایدار در این موج چهارم توسعه که اکنون در آن به سر می بریم، همگرایی و هم پوشانی این 4 حوزه در یک علم و فناوری متحد شده در عرض سه دهه آینده خواهد بود.

اقداماتی که ستاد نانو برای به روز رسانی سرفصل های دروس دانشگاهی انجام داده است

مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو نیز در ادامه این میزگرد با اشاره به آموزش نانو در حوزه پزشکی شرح داد: در برنامه اول اولویت ما توسعه نیروی انسانی بوده است، از این رو در حوزه آموزش دو رویکرد داشتیم؛ یک رویکرد ما این است که از دانشجویان شاغل به تحصیل در رشته هایی مانند بیوشیمی، فیزیولوژی، ژنتیک، میکروبیولوژی و سایر رشته های مرتبط، انتها نامه های خود را در موضوعات نانو تعریف نمایند، حمایت کنیم که در حال حاضر این راستا ادامه دارد.

رضایت ایجاد رشته های مرتبط با نانو فناوری پزشکی در دانشگاه ها را رویکرد دوم ستاد توسعه فناوری نانو ذکر کرد و ادامه داد: بر این اساس رشته هایی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای نانوفناوری پزشکی تعریف شد و به تصویب وزارت بهداشت نیز رسید. بر این اساس در حال حاضر 3 دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و تبریز در مقاطع دکتری نانوفناوری پزشکی راه اندازی شد. ضمن آنکه 8 دانشگاه علوم پزشکی نیز با ظرفیت محدود اقدام به پذیرش دانشجویان این حوزه در مقطع کارشناسی ارشد نموده اند. رشته دیگری در مقطع دکتری تخصصی با عنوان نانوفناوری دارویی نیز در چند دانشگاه کشور فعال است.

دبیر بورد نانو فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به ارائه 10 درخواست برای راه اندازی رشته مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نانوفناوری پزشکی به این بورد، گفت: ما برای راه اندازی این رشته ها مقاومت می کنیم؛ چراکه ما باید رصد کنیم فارغ التحصیلان این حوزه ها تا چه حد قادر هستند به حوزه نانو وارد شوند. ضمن اینکه آنالیز امکانات و برنامه های آینده دانشگاه های متقاضی نیز به دقت رصد و پایش می گردد.

رضایت با اشاره به فهرست عناوین دروس دانشگاهی در رشته های نانوفناوری پزشکی با تاکید بر اینکه مهمتر از سیلابس درسی، نحوه آموزش این دروس است، خاطر نشان کرد: دانشجو در کنار سیلابس درسی، مهارت آموزی هایی احتیاج دارد، از این رو در حوزه آموزش نانوفناوری پزشکی، ضمن آنکه به بحث های تئوری و عملی تخصصی پرداخته می گردد، برای دانشجویان دوره های مهارت افزایی و توانمندسازی برگزار می کنیم تا دانشجویان با کسب و کارهای این حوزه آشنا شوند؛ چراکه باور ما بر این است که هرچه قدر هم دروس تخصصی ارائه گردد، ولی فرد نتواند و یا آمادگی ورود به آن را نداشته باشد و نتواند مهارت های اولیه را کسب نمایند، به خیل بیکاران اضافه خواهد شد.

مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو با بیان اینکه بازنگری طرح درس و سیلابس های نانوپزشکی در بورد تحصصی وزارت بهداشت در چند مرحله انجام شده است، اظهار کرد: در این بازنگری تغییرات جدی اعمال شد، به گونه ای که به عنوان مثال 2 واحد کسب و کار در فناوری نانو به فهرست عناوین دروس اضافه و بعضی از دروس ادغام و بعضی دیگر حذف و یا عناوین جدیدی اضافه شدند.

وی خاطر نشان کرد: در هیأت ممتحنه نانو پزشکی همچنین ما دو پیشنهاد به وزارت بهداشت ارائه دادیم. یکی اینکه پیشنهاد شد رشته های نانو فناوری دارویی و نانو فناوری پزشکی که در بیش از 70 درصد دروس با هم مشابهت دارند، در هم ادغام شوند که علی رغم وجود پذیرش این موضوع احتیاج به تصمیم گیری و اجرا در معاونت آموزشی وزارت بهداشت و دبیرخانه های مربوطه دارد.

رضایت، پیشنهاد دیگر بورد به وزارت بهداشت را دارای گرایش کردن رشته نانوفناوری پزشکی ذکر کرد و اضافه نمود: این پیشنهادها را به وزارت بهداشت ارسال کردیم که احتیاج است در شورای سیاست گذاری وزارتخانه تصویب گردد. به عنوان مثال پیشنهاد شد که نانوفناوری دارویی، سلامت و بهداشت و فیزیک پزشکی یا مهندسی پزشکی از دیگر گرایش ها باشند.

ایده های جدید دانشگاه ها در سیلابس های درسی گنجانده گردد

این استاد دانشگاه با بیان اینکه سیلابس های درسی باید حداقل هر 10 سال یک بار بازنگری و به روز شوند، اظهار کرد: در این راستا حتی احتیاجی به ورود سرفصل های درسی دانشگاه های بزرگی مانند هاروارد و غیره وجود ندارد، بلکه خود ما نظرات و ایده های بسیار پیشرفته و جدیدی داریم که قابلیت اضافه شدن به سیلابس های درسی را دارند. به عنوان نمونه مساله هایپرترمیا (گرما درمانی) مبحث جدیدی در نانو پزشکی است که کاربرد آن در درمان و تشخیص بیماری ها و بویژه سرطان ثابت شده و کارهای بزرگی در همین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تا به حال انجام شده که می تواند به عنوان سیلابس و سرفصل درسی اضافه نموده گردد.

وی مبحث درمان و تشخیص بیماری ها به وسیله نانو را یکی از موضوعات جدید و مهم بین رشته ای عنون کرد و گفت: این مباحث باید در سیلابس های درسی رشته نانوپزشکی گنجانده شوند، چراکه علاوه بر به روز بودن، دانشجویان زیادی به این موضوعات مثلاً تشخیص و درمان آلزایمر، اوتیسم یا رگ زائی در تومورهای سرطانی به وسیله پروتکل های نانو و نوروساینس علاقه دارند که می توان با اضافه نمودن این سرفصل ها، بستر مناسب آموزشی و تحقیق را برای آنان فراهم کرد.

منعی برای توسعه رشته های دانشگاهی نانو فناوری وجود ندارد

وی در عین حال با بیان اینکه هیچ مانعی برای جلوگیری از توسعه رشته های مرتبط با نانو فناوری در دانشگاه ها وجود ندارد، ادامه داد: هر ساله بین 4 تا 6 نفر برای هر یک از گروه های نانوفناوری پزشکی در مقطع دکتری دانشجو پذیرفته می گردد که بعضی از مواقع هیئت ممتحنه تصمیماتی بر اساس گزارش هایی که به آن می رسد و یا بازدیدهایی که برای آنالیز کیفیت گروه های آموزشی انجام می دهد تغییراتی در ظرفیت ها را به معاونت آموزشی وزارت بهداشت پیشنهاد می نماید که اغلب اجرا می گردد.

به گفته این مقام مسؤول در حال حاضر بر اساس بازدیدهای ادواری که انجام شده است، کاهش ظرفیت و در خصوصی دیگر تعلیق پذیرش دانشجو تا رفع مسائل گزارش شده پیشنهاد شده است که عمدتاً مربوط به تکمیل کادر هیأت علمی و یا تجهیزات آزمایشگاهی است.

رضایت همچنین به رشته های نانو فناوری پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد اشاره نمود و گفت: معمولاً بین 6 تا 8 نفر بر اساس وضعیت دانشگاه و کیفیت آموزش، وزارت بهداشت به آنها مجوز پذیرش دانشجو می دهد. در حال حاضر علاوه بر ضرورت تأمین هیأت علمی و امکانات آزمایشگاهی، داشتن برنامه مدون برای آموزش دانشجویان به نحوی که آینده شغل آنها هم مورد ملاحظه قرار گیرد، از درخواست های هیأت ممتحنه است.

وی اضافه نمود: بر این اساس در دانشگاه ها 2 واحد درس کسب و کار ارائه می گردد، ضمن آنکه ما اخیراً موضوع برگزاری دوره های توانمندسازی و آشنایی دانشجویان با مقوله کارآفرینی را به وزارت بهداشت پیشنهاد دادیم.

پیشنهاد نافرجام تفکیک گرایش های نانوفناوری

رفیعی تبار با بیان اینکه چند سال پیش در این رابطه پیشنهاداتی به بورد تخصصی نانوفناوری کشور ارائه کردیم، عنوان نمود: پیشنهاد کارشناسی شده ما تقسیم رشته نانو فناوری پزشکی به سه گرایش مختلف فنی، بالینی و دارویی بود و در پی آن، مأموریت گرا کردن دانشگاه های مختلف فعال در رشته نانو پزشکی. به عنوان نمونه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در بخش علوم پایه، فنی و تجهیزات و دانشگاه تهران در حوزه بالینی یا داروسازی دانشجو گرفته و در این راستا به صورت هدفمند متمرکز شوند، حتی سرفصل های درسی بخش خودمان را نیز نوشته و ارائه کردیم، ولی متأسفانه عملی انجام نگرفت.

درک نادرست از علم یکپارچه در داخل کشور

رفیعی تبار با بیان اینکه متأسفانه درک موجود از علم یکپارچه در ایران یک درک فوق العاده عامی و مکانیکی است، عنوان نمود: عده ای معتقدند که هر بخش و هر تخصصی باید به صورت جداگانه فعالیت خود را انجام دهد و همکاری و همگرایی علوم یعنی فعالیت مشترک گروه های جداگانه، به عبارت دیگر نه فعالیت بین رشته ای بلکه فعالیت چند رشته ای.

این چهره ماندگار کشور در رشته نانوفناوری توضیح داد: جهانی امروز طی سال های اخیر به سمت همگرایی حوزه های مختلف علوم و فناوری حرکت نموده و تحقق کامل این همگرایی، کلید حل بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع امروزی را فراهم می نماید. این به ویژه در خصوص کشور ما صادق است که امواج اول، دوم و سوم توسعه را پشت سر نگذاشته و علوم و صنایع آن عمدتاً وارداتی بوده و نه بومی.

دخالت و همکاری مشترک رشته ها برای پیشرفت علم لازم است

وی همگرایی را فصل مشترک علوم دانست و ادامه داد: بسیاری از محدودیت های علوم نانو را می توان با ترکیب و اتحاد آن با سایر علوم رفع کرد. به عنوان نمونه مبحث ساختار و عملکرد بیومولکول ها به شیمی یا بیولوژی تعلق ندارد، بلکه برای فهم آنها باید در فصل مشترک این دو رشته و بیوفیزیک نهاده شد. بنابراین دخالت و همکاری مشترک رشته ها برای پیشرفت علم یک ضرورت است، چراکه ظرفیت نانو به خودی خود به انتها رسیده است.

رفیعی تبار سرفصل های درسی فعلی رشته نانوفناوری پزشکی در دانشگاه های کشور را بسیار ناقص دانست و گفت: متأسفانه برنامه ریزی این دروس در رشته نانو پزشکی به گونه ای است که به تمامی ورودی های این رشته با هر پیش زمینه ای از جمله مهندسی برق، رشته های بالینی و یا علوم آزمایشگاهی سرفصل های مشترک آموزش داده می گردد که این مساله بسیار آسیب زاست و باید اصلاح گردد.

ضرورت ارائه واحد کارآموزی در رشته نانو پزشکی

عضو فرهنگستان علوم، نبود واحد کارآموزی در اکثر دانشگاه های ارائه دهنده رشته نانو پزشکی را نقطه ضعف بعدی این رشته دانست و گفت: متأسفانه همان سرفصل های تصویب شده سال 87 برای رشته دکترای نانو، با کمی تغییر، در سال 97 نیز تدریس می گردد و واحد کارآموزی نیز در بسیاری از دانشگاه ها ارائه نمی گردد. البته ما در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با ابتکار اساتید گروه، سرفصل های مورد احتیاج دانشجویان مانند نقش نانو ذرات خاص و یا به عنوان نمونه ارتباط نورشناسی (biophons) با نانو را با ابتکار خودمان طراحی و اجرا نموده ایم، ولی این سرفصل ها در سیلابس های مصوب بورد نانو وجود نداشته و متأسفانه بورد نانو در برابر اعمال تغییرات جدید مقاومت عجیبی از خود نشان می دهد.

پاسخ ستاد نانو به توانمندسازی فارغ التحصیلان

رضایت با بیان اینکه وزارت علوم متولی رشته های نانو در بخش های شیمی، فیزیک، الکترونیک، مواد و … و وزارت بهداشت متولی رشته های نانوفناوری پزشکی است، گفت: از سوی دیگر ستاد توسعه فناوری نانو بر اساس شاخص هایی از انتها نامه های مرتبط با حوزه نانوفناوری حمایت می نماید. این حمایت ها به وسیله سایت ستاد فناوری نانو اطلاع رسانی می گردد و در حال حاضر سیاست های جدی برای حمایت از انتها نامه های محصول گرا و خروجی محور اتخاذ نموده است.

مدیر کار گروه توسعه منابع انسانی ستاد توسعه فناوری نانو اعلام کرد: در عین حال که ستاد وظایفی مثل رصد کردن، سیاست گذاری، حمایت و نظارت در بخش های مختلف مرتبط با فناوری نانو را دارد، لیکن موضوع اشتغال دارای اهمیت است و تلاش می نماید به متولیان اصلی موضوع اشتغال یاری نموده و در عین حال از رشد بی رویه فارغ التحصیلان نیز جلوگیری کند.

وی یادآور شد: در حال حاضر سیاست اصلی هیئت ممتحنه نانوفناوری پزشکی سیاست انقباضی در تعداد دانشجو و دادن مجوزها است که معاونت آموزشی وزارت بهداشت نیز از آن حمایت می نماید.

رضایت با بیان اینکه به دلیل خطراتی که در توسعه نیروی انسانی حوزه نانو مشاهده می گردد، نباید تعداد آنها از حدی بیشتر گردد، گفت: در جلسه وزارت علوم که در جلسه توسعه رشته ها دعوت شده بودم، مشاهده کردم که از سوی 12 دانشگاه تقاضای ایجاد رشته های مرتبط با نانوفناوری ارائه شده بود که در این جلسه به هیچ یک از این درخواست ها به دلیل وجود آمار از وضعیت اشتغال و تعداد فارغ التحصیلان جواب مثبت داده نشد.

وی دلیل این امر را تنها نبود امکانات آزمایشگاهی و کیفیت آموزشی ندانست و اظهار کرد: معضلات و مسائلی که در حوزه نانو وجود دارد، مشمول همه رشته های مرتبط با آن می گردد و اینکه اگر دوره های توانمندسازی در حوزه های شرکت داری، ثبت شرکت، برندینگ برای دانشجویان برگزار می گردد و بهترین اساتید در آن حضور دارند، به دلیل این است که در کلاس های درس این موارد آموزش داده نمی گردد و این نقص جدی وجود دارد.

رضایت در عین حال با بیان اینکه در قالب 2 واحد کسب و کار نمی توان دانشجویان توانمند تربیت کرد، یادآور شد: دانشجویان باید با اساتیدی سر و کار داشته باشند که این اساتید خود با این موارد آشنا باشند که در عمل مقدار این اساتید کم است، لذا برای آن باید فکری کرد.

نگرانی از توسعه بدون زیرساخت رشته دکترای نانو پزشکی

رفیعی تبار نیز در ادامه میزگرد تخصصی خبرنگاران، وجود اعضای هیأت علمی واقعاً توانمند را لازمه راه اندازی رشته نانوفناوری پزشکی در دانشگاه ها عنوان نمود و گفت: متأسفانه در بعضی دانشگاه ها به این شاخص توجه نمی گردد و نگرانی من توسعه بدون زیرساخت رشته دکترای نانو پزشکی در دانشگاه های کشور است، چراکه این نوع توسعه نه تنها مفید نیست، بلکه آسیب زا نیز خواهد بود.

به اعتقاد وی، استاد و عضو هیأت علمی این رشته باید حداقل 15 مقاله علمی در یک حوزه خاص داشته باشد تا بتواند نسبت به جذب و هدایت دانشجوی دکترا اقدام کند، چراکه در غیر این صورت دانشجو متضرر و بلاتکلیف شده و نمی تواند از دوران تحصیل خود آن گونه که باید، بهره مند گردد. متأسفانه بعضی از اساتید دانشگاه های ما حتی در دانشگاه های تیپ یک، همزمان با دانشجو خود در حال یادگیری بوده و توانمندی لازم برای هدایت و مشاوره علمی دانشجو را ندارند.

وی اضافه نمود: به عنوان نمونه دانشجویی که باید بعد از گذشت 4 سال از رساله دکترای خود دفاع کند، بیش از 7 سال در دانشگاه باقی می ماند که اگرچه کمبود منابع در این زمینه بی تأثیر نیست، اما دلیل عمده آن عدم توانمندی استاد راهنما برای هدایت دانشجو است. به اعتقاد من، توجه نکردن به این مسائل و شاخص های مهم جفا در حق دانشجویان است.

این عضو فرهنگستان علوم کشور به روز بودن و ارتقای سطح دانش استاد و دانشجو را در اشتغال زایی این رشته بسیار مهم دانست و گفت: اکثر فارغ التحصیلان این رشته در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی مشغول به کار شده اند، در حالی که باید با افزایش توانمندی و پتانسیل، آنها را برای فعالیت در شرکت های واقعاً دانش بنیان و فراوری محصول ها و فناوری های واقعاً دانش بنیان تربیت کنیم.

تهیه تجهیزات و پیش فاکتورهایی که نهایی نمی گردد

رضایت نیز با تاکید بر اینکه همیشه جا برای ارتقا و افزایش ظرفیت ها وجود دارد، گفت: یکی از اقداماتی که ستاد در چند سال پیش آغاز کرد، برگزاری نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل بوده است که اکنون معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری مسئولیت آن را در سطح ملی دارد و اگر این رویداد برگزار نمی شد، همین تعداد تجهیزات ساخت داخل را نداشتیم؛ ولی ستاد با هماهنگی معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری و دانشگاه ها توانست حمایت هایی برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی اعطا کند که آثار آن مشهود است.

به گفته وی، در خصوص بعضی اقلام مهم و تخصصی در صورتی که دانشگاه ها 50 درصد هزینه خرید تجهیزات را پرداخت نمایند، 50 درصد باقی مانده از سوی معاونت علمی یاری می گردد.

رضایت با بیان اینکه ما منکر این نیستیم که دانشگاه ها با کمبود اعتبارات روبرو هستند، یادآور شد: در حال حاضر 50 درصد اعتبارات ستاد نانو کاهش داده شده که به شدت در حال پیگیری هستیم که جلوی این اشتباه گرفته گردد.

تلاش هایی که برای دوری گزیدن از کمیت گرایی در ستاد صورت گرفت

دبیر بورد تخصصی نانو فناوری وزارت بهداشت با اشاره به حمایت های ستاد نانو از انتها نامه های دانشجویی، یادآور شد: ستاد آن دسته از انتها نامه هایی را حمایت می نماید که بر اساس داوری ها محصول محور باشد؛ یعنی انتها نامه هایی که یک ضلع آن دانشجو، یک ضلع آن استاد و ضلع دیگر آن یا یک شرکت دانش بنیان باشد و یا مسئله ای از صنعت را رفع کند و یا دارای خروجی های تعیین مثل ثبت اختراع بین المللی باشد.

وی همچنین با بیان اینکه در زمینه حمایت از مقالات، ستاد تنها مقالات چاپ شده در مجلات دارای ارزش بالا که بر اساس شاخص های تعریف شده انتخاب شده اند، حمایت می نماید.

رضایت تاکید نمود: مقالاتی با ضریب ارجاع بالا پذیرفته می گردد و با این اقدامات در حال حاضر 4 نفر از اساتید کشور پیروز شدند مقالات خود را در نیچر و ساینس که بالاترین ضریب تأثیر (IF) را دارند، منتشر نمایند؛ در حالی که در گذشته نه چندان دور، تنها یکی از اساتید کشور در حوزه فیزیک پیروز به انتشار مقاله خود در نیچر شده بود؛ به عبارتی در این قسمت به توانمندی و خودباوری رسیده ایم.

از مشاوره و نظرات معدود نانوئیست های کشور استفاده گردد

رفیعی تبار با بیان این که فعالیت بورد نانوفناوری کشور در زمینه یاری به تربیت دانشجویان توانمند تا حدودی جدی گرفته نمی گردد، اظهار کرد: پیشنهاد ما برای تقسیم گرایش های رشته نانوفناوری پزشکی و سیلابس های طراحی شده برای این رشته متأسفانه به دلایل ناتعیینی رد شد و حتی به وزارتخانه هم نرسید، اگر هم رسید از ما شرحی در رابطه با آن خواسته نشد. این در حالیست که تعداد معدودی استاد نانوئیست در کشور داریم که باید از مشاوره و پیشنهادات همگی آنها استفاده گردد.

وی با بیان اینکه من هم اکنون تمام تمرکز و انرژی خود را صرف تربیت دانشجوی دکترای باکیفیت نموده ام، عنوان نمود: نتیجه آن نیز تربیت دانشجویان دکترای توانمند و انتشار مقالات علمی در تاپ ترین مجلات علمی جهانست. با این وجود نه تنها مورد تشویق قرار نگرفته ایم، بلکه اخیراً ما را با توقف جذب دانشجوی دکترا به دلیل نبود امکانات و تجهیزات کافی تهدید نیز نموده اند؛ آن هم برای دانشگاهی که پایه گذار این رشته دکترا در کشور است، البته باید اشاره نمود که داشتن امکانات امری است بسیار مآغاز؛ ولی دانشگاه ما، همانند بسیاری از نهادهای کشوری، در شرایط اقتصادی فعلی در حال طی کردن دوران انقباض اقتصادی بوده و به همین دلیل نمی تواند بودجه ای برای خرید تجهیزات در اختیار گروه های آموزشی قرار دهد.

این محقق حوزه نانو فناوری با اشاره به انتشار چندین مقاله در بهترین و معتبرترین مجلات علمی جهان به عنوان خروجی گروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، عنوان نمود: با این وجود دانشگاه اخیراً اعلام نموده که به رغم تلاش های فراوان بخش اجرایی، به دلیل تنگناهای اقتصادی، 40 درصد درآمد دانشگاه باید به طرقی توسط خود دانشگاهیان تأمین گردد، درحالی که فلسفه کاری عضو هیأت علمی در وهله اول فراوری علم بوده که باید بستر مناسب آن فراهم گردد.

حمایت های ستاد نانو از تحقیقات دانشگاهی

به گزارش خبرنگاران، رضایت نیز با اشاره به توسعه حوزه پژوهش در نانوفناوری با بیان اینکه در این زمینه دو رویکرد وجود داشت، اظهار کرد: یک رویکرد حمایت از انتها نامه ها بود که بر اساس کنجکاوی علمی اساتید تشخیص داده می گردد که بر روی موضوعی مطالعه ای صورت گیرد که از این انتها نامه ها حمایت می شد؛ هر چند که بر اساس آئین نامه جدید حمایت از انتها نامه ها شاخص های دیگری اکنون در نظر گرفته می گردد که قبلاً اشاره شد.

مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو ادامه داد: ولی در هر دو سند توسعه نانو به این درک رسیده بودیم که کشور توانمندی اقتصادی زیادی ندارد که همه حوزه ها را حمایت کند؛ از این رو چند حوزه را به عنوان حوزه های اولویت دار تعیین کردیم که از آن جمله می توان به حوزه های سلامت، آب، محیط زیست، انرژی و ساختمان اشاره نمود.

وی با اشاره به حوزه سلامت نانو خاطر نشان کرد: ما حوزه تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری های صعب العلاج به ویژه بیماری های سرطان را به عنوان حوزه های اولویت دار در نظر گرفتیم؛ ضمن آنکه حوزه های پساب، محیط زیست و آب سالم هم جزو اولویت های ستاد به شمار می رود.

رضایت اضافه نمود: بر اساس سند 10 ساله اول هر محققی که اثبات می کرد در حوزه نانو فعالیتی انجام داده است، از سوی ستاد نانو مورد حمایت قرار می گرفت. در حال حاضر بیشترین تعداد انتها نامه ها و رساله ها در حوزه های نانو فیزیک، نانو شیمی، نانو مواد و محاسبات است. در حوزه پزشکی نیز عمده موضوعات بر روی دارورسانی، بیو سنسورها، نانو مواد پزشکی و الکتروریسی است.

وی در عین حال تاکید نمود: امروزه سطح نیروهای انسانی کشور به حدی رسیده است که باید به سمت رفع احتیاجهای کشور سوق داده گردد و از سوی دیگر سازمان ها و وزارتخانه های دیگر نیز وظایف و نقش خود را انجام دهند و انتظار نداشته باشند، ستاد نقش آنها را هم ایفا نماید.

مقابله با تفکر تجاری سازی از نوع بازارهای سنتی در حوزه نانو

رفیعی تبار نیز در ادامه، با بیان اینکه باید با تفکر تجاری سازی از نوع بازارهای سنتی در این حوزه بسیار مهم علمی مقابله کنیم، عنوان نمود: باید سعی کنیم با ارتقای کیفیت فراوریات علمی و محصولات این حوزه، سهمی در تکنولوژی روز جهانی پیشرفته در حوزه نانو داشته باشیم.

بی توجهی به شاخص های مهم و کیفی تربیت دانشجوی دکترا در بعضی دانشگاه ها

این استاد دانشگاه همچنین خاطر نشان کرد: فارغ التحصیلان دکترای نانو پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از توانمندی بالایی برخوردار بوده و اکثراً در دانشگاه های داخل کشور جذب شده و بعضی نیز در دانشگاه های مطرح استرالیا، کانادا و آمریکا به عنوان پسا دکترا (Post doc) اعزام شده اند. البته دانشگاه ما در تربیت دانشجوی دکترا بسیار سخت گیر است، مثلاً حداقل امتیاز برای دفاع از تز دکترا در دانشگاه ما ارائه و ثبت دو مقاله ISI با ضریب اثرپذیری (IF) بالا است. ولی متأسفانه در بسیاری از دانشگاه ها به بسیاری از شاخص های مهم و کیفی تربیت دانشجوی دکترا و مقالات پژوهشی آنها توجه کافی نمی گردد.

نانو پزشکی کشور در وضعیت بحرانی نهاده شده است

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به مسائل اقتصادی و کمبود بودجه ستاد نانو فناوری کشور، اظهار کرد: نانو پزشکی کشور در وضعیت بحرانی نهاده شده است و اگر دقت و مواظب بیشتری نکنیم، این رشته را در آینده نزدیک از دست خواهیم داد.

بنیانگذار علوم و فناوری نانو در ایران با بیان اینکه این نقدها عمیقاً از روی خیرخواهی و دلسوزی برای آینده کشورمان مطرح می شوند، توضیح داد: این نقدها و پیشنهادات تنها با هدف بهبود شرایط و رفع اشکالات و نواقص مطرح می شوند. باید توجه داشته باشیم که جهانی نانو امروز وارد فازها و مراحل بالاتری شده و ما نیز برای همگام شدن با جهان باید هرچه سریع تر نسبت به بازنگری و اصلاح سیلابس های درسی و تدوین برنامه های پژوهشی این رشته اقدام کنیم.

رفیعی تبار ادامه داد: به عنوان نمونه در پی همگرایی علوم نانو امروز رشته ای تحت عنوان بیوالکترونیک یا بیوالکترودینامیک ایجاد شده که با میدان های الکترمغناطیسی درونی در بدن انسان و کاربرد آن در انرژی درمانی مربوط می گردد و در حالی که در دانشگاه و گروه آموزشی ما پتانسیل و توان لازم برای تدریس و پژوهش این سرفصل وجود دارد، اما حتی اجازه به کار بردن لغت انرژی درمانی در نانو گویا جزو گناهان محسوب می گردد.

اهمیت توجه به علوم پایه در رشته نانوفناوری پزشکی

دکتر رفیعی تبار همچنین در پانل مأموریت گرا کردن تحقیقات حوزه نانوفناوری پزشکی با تاکید بر اهمیت توجه و تقویت علوم پایه در رشته هایی مانند نانوفناوری پزشکی، توضیح داد: این که بگوییم تنها از طرح های رساله های دوره های کارشناسی ارشد و دکترا که محصول محور هستند حمایت می کنیم، اعتقاد و دید نادرستی است که باید اصلاح گردد. چرا که تاریخ علم به وضوح نشان می دهد که قبل از فراوری هر محصول باید علوم پایه و دانش اصلی آن به وجود آید. یک نمونه شاخص آن اختراع ترانزیستور است که بدون داشتن دانش مکانیک کوانتومی امکان پذیر نبود.

فراوریات محصولات نانوفناوری پزشکی

رضایت، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به راه اندازی شبکه ایمنی نانو (Nano Safty) گفت: مأموریت اصلی این شبکه پرداختن به حوزه های سلامت و استانداردهای این حوزه است.

وی با تاکید بر این که ایران یکی از 5 تا 6 کشور اول جهان در زمینه تدوین استانداردها است، اضافه نمود: در جهان زمانی که دارویی وارد بازار می گردد باید آزمایش های متعددی روی آنها انجام گردد. بر این اساس محصولات نانویی در حوزه سلامت که قرار است از سوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت مجوز دریافت نمایند، باید 3 مورد نانو مقیاس بودن محصول، اثربخشی محصول نانویی و عدم سمیت را به اثبات برساند تا فرآیندهای دیگر را نیز طی کند. این سخت گیری در خصوص محصولات سلامت محور دارای توجیه است تا آسودگی خاطر مصرف نماینده را فراهم سازد.

استاد گروه فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به فراوری داروهای مبتنی بر فناوری نانو، خاطر نشان کرد: داروی داکسیل که برای درمان بعضی از انواع سرطان ها تجویز می گردد، از سوی محققان کشور فراوری شده است. ماده اصلی این دارو ترکیب سمی به نام دوکسوروبیسین است، به گونه ای که برای بیمار عوارضی چون ریزش مو و بیماری های گوارشی و قلبی را به دنبال دارد.

وی با بیان اینکه این داروی داکسیل برای اولین بار در آمریکا و بعضی از کشورهای اروپایی فراوری شد، ادامه داد: این دارو در دو فرم فراوری شد که یک فرم آن با قیمت 700 دلار و دیگری 1200 دلار عرضه شد و ما در حال حاضر این دارو را در داخل کشور فراوری کردیم و قیمت این دارو با دفترچه بیمه حدود 70 هزار تومان است. این مثالی است از آنچه ما می گوئیم نانو فناوری باید در زندگی مردم خود را نشان دهد.

رضایت، داروی دیگر فراوریشده در کشور را پاکلی تاکسل نانویی دانست و اضافه نمود: قیمت نمونه خارجی این دارو بیش از هزار دلار بود، ولی در حال حاضر این دارو از سوی یکی از شرکت های ایرانی با نام پگلی نپ فراوری شده و در حال حاضر طبق گزارش ها به کشور ترکیه نیز صادر می گردد.

به گفته وی، این دارو برای درمان سرطان های پستان متاستاتیک، لوزالمعده و سرطان ریه کاربرد دارد، ضمن آنکه وارد لیست بیمه نیز شده است.

رضایت با تاکید بر اینکه در حال حاضر 70 محصول ثبت شده در حوزه فرآورده های آرایشی و بهداشتی، ملزومات و فرآورده های طبیعی در سازمان غذا و دارو تأیید شده است، تاکید نمود: اگر ما در این حوزه ها وارد نشویم، بازار کشور از محصولات آرایشی و بهداشتی و سایر محصولات نانو وارداتی پر خواهد شد، بر این اساس علاوه بر فراوریات داخلی، محصولات وارداتی باید تست های بسیاری پشت سر بگذراند تا بتوانند وارد بازار شوند.

این محقق حوزه نانو پزشکی تست خراش، تحریک پوستی و جذب در ارگان های مختلف و میزان آزاد شدن مواد نانویی در محیط بدن را از جمله تست هایی دانست که در سازمان غذا و دارو برای اعطای مجوز به محصولات درخواست می گردد.

وی فراوری دارویی برای درمان سالک را از دیگر دستاوردهای محققان در حوزه نانو پزشکی ذکر کرد و یادآور شد: در حال حاضر تنها داروی موجود برای درمان این بیماری، داروی تزریقی است که از فلز آنتیموان استفاده می گردد و یکی از شرکت ها با استفاده از آمفوتریسین B که درون لیپوزوم قرار داده شده است، این دارو را فراوری کرد و در مرکز تحقیقات پوست و جذام کارآزمایی های بالینی آن انجام شد و چون نتایج به دست آمده بسیار رضایت بخش بود، وزارت بهداشت مجوز مصرف آن را صادر کرد؛ چون هم آمفوتریسین ترکیبات شناخته شده ای است و هم کلیه تست های آن انجام شده است و در حال حاضر این دارو تنها داروی موضعی درمان سالک است که توانسته وارد بازار گردد، امید است معاونت بهداشتی وزارتخانه در شرایطی که سالک پوستی در کشور مطرح است، از این محصول استفاده کند.

عدم حمایت از پژوهش در علوم پایه نانوفناوری

رفیعی تبار در ادامه میزگرد خبرنگاران، با بیان اینکه متأسفانه از پژوهش در علوم پایه در نانوفناوری اصلاً حمایت نمی گردد، عنوان نمود: علوم پایه در نانوفناوری احتیاجمند طی دوران نسبتاً بلندی است که سرمایه گذاری در آن بین 5 تا 10 سال زمان می برد. در زمینه فراوری علوم پایه هر رشته افراد ویژه ای فعالیت می نمایند که باید تحت حمایت ویژه قرار بگیرند تا با طی زمان مورد نظر بتوان محصول باکیفیتی را از دل آن استخراج کرد. به عنوان نمونه تکنولوژی میکروسکوپ های STM از راستا استفاده از تئوری های کوانتومی تونل زنی الکترون ها حاصل شد.

وی با تاکید مجدد بر اهمیت علوم پایه در فراوری دانش کاربردی و محصول محور و تشویق و حمایت از فعالان این حوزه، اظهار کرد: به عنوان نمونه ما در ایران دانشمند سرطان شناس نداریم، یعنی پزشکان معالج و جراحان این رشته در مراکز درمانی کشور فعالیت می نمایند، ولی دانشمند سرطان شناس یا فردی که بتواند در رابطه با منشأ و اصل بروز این بیماری به صورت علمی، تحقیق و فعالیت پایه انجام دهد، نداریم. در حالی که دستیابی به این علم و دانش، انقلاب بزرگی در زمینه تشخیص و درمان بیماری سرطان ایجاد خواهد نمود.

محصول محوری بدون توجه به علوم پایه تنها مهندسی معکوس است

این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه تمام محصولات با کیفیت در پس ارائه نظریات و دانش پایه فراوری می شوند، توضیح داد: محصول محوری به خودی خود مسئله ای ندارد، ولی محصول محوری بدون توجه به علوم پایه آن تنها مهندسی معکوس، کپی سازی و در اصطلاح خارجی روش (copy and paste) است. به عنوان نمونه در اغلب میکروسکوپ های نانویی ساخت ایران از همان روش های اولیه اروپایی ها استفاده می گردد در حالی که با تقویت و حمایت علوم پایه در این حوزه می توان کیفیت و پتانسیل های نوینی به این محصولات اضافه نمود و آنها را تا میزان بسیار بالاتری ارتقا داد.

تأثیر منفی تفکرات دولت نهم و دهم در دید دانشجویان نسبت به اهمیت ریاضی و علوم پایه

عضو فرهنگستان علوم تاکید نمود: بدون تئوری راهنما و روش های مدل سازی عددی و کامپیوتری و تنها با تکیه بر روش خطا و آزمون و کپی برداری نمی توان انتظار فراوری محصولات جدید و باکیفیت، به روز و همگام با تکنولوژی روز جهان را داشت. متأسفانه تفکرات نادرست در دولت های نهم و دهم وضعیت را به جایی رساند که امروز دانشجویان دید درستی نسبت به اهمیت ریاضی و علوم پایه ندارند. این در حالی است که بدون توجه به علوم پایه، کلیه فارغ التحصیلان ما حتی در رشته های پزشکی نیز به تکنیسین تبدیل می شوند.

صنعت نانو تکنولوژی در کشور

مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد نانو با اشاره به ایجاد کارگروه صنعت و بازار در ستاد نانو، اضافه نمود: مأموریت این کارگروه حمایت از فراوری، توسعه محصولات و حمایت از شرکت های فعال در حوزه نانو است. بر اساس آخرین آماری که داریم، از سوی بیش از 200 شرکت فعال در حوزه نانوفناوری بیش از 500 محصول عرضه شده که در سال 1396 گردش اقتصادی آنها حدود 14 هزار میلیارد ریال بوده است.

وی با بیان اینکه این عدد نسبت به سال 95 دو برابر شده است، گفت: هزار و 400 میلیارد تومان عدد بزرگی نیست و برای اثرگذاری در اقتصاد باید به رقم هایی در حدود 10 هزار میلیارد تومان برسد. اگر با این هدف حرکت کنیم، می توانیم امیدوار باشیم که تا سال 1404 هم صنعت نانو را در اختیار داریم و هم بازار 80 میلیونی داخلی و هم بازار بین الملل را می توانیم مورد هدف قرار دهیم.

رضایت راه برون رفت ما از چالش های تجاری سازی را آموزش و تربیت نیروی انسانی آشنا به مقوله کسب و کار و هدف گیری بازارهای جهانی برای صادرات دانست.

اولویت ستاد و بورد نانو پزشکی به سمت دارو تغییر جهت داده است

پروفسور رفیعی تبار در رابطه با اولویت های پژوهشی و مأموریت حوزه نانوفناوری پزشکی، اظهار کرد: در حال حاضر بیشترین تمرکز و اولویت ستاد و بورد تخصصی نانو در ایران در بخش پزشکی به سمت دارو تغییر جهت داده و عمدتاً به این حوزه محدود شده که دستاوردهای قابل ملاحظه ای نیز مشاهده نشده است، در حالی که بر اساس گزارشی که در امریکا تهیه شده، حدود 7 یا 8 رشته تعیین برای نانو پزشکی تعریف و تعیین شده که تصویربرداری پزشکی، تشخیص، مهندسی بافت و دارو رسانی هدفمند بعضی از آنهاست.

وی با بیان اینکه با وجود پتانسیل بالای دانشگاه ها، هنوز به صورت جدی وارد حوزه های مهندسی بافت و تصویربرداری پزشکی نشده ایم، اظهار کرد: در ابزار تشخیصی بیماری ها از جمله نانو بیو سنسورها و همچنین کاربرد نانو در مهندسی بافت، کارهای پژوهشی و تحقیقاتی خوبی شده و با وجود اینکه درک ما از نانو پزشکی درک بسیار گسترده تری است، ولی متأسفانه گرایش عمده ستاد و بورد نانوفناوری در پزشکی در ایران بیشتر به سمت فارماکولوژی متوجه است که اگرچه به خودی خود چیز بدی نیست، ولی بسیار ناقص است.

بنیانگذار علوم و فناوری نانو در ایران در بخش دیگری از میزگرد خبرنگاران، با انتقاد از کیفیت بعضی محصولات دارویی نانو در داخل کشور، اظهار کرد: بعضی از این داروها و یا محصولاتی مانند کرم ضد اشعه مادون سرخ (ضد آفتاب) که با عنوان نانو ساخته می شوند و حتی در متروی تهران نیز به فروش می رسند و پس از استفاده می توانند جذب بافت کلیه شده و باعث ایجاد مشکل شوند، باید پس از اخذ تاییدیه رسمی از مراجع واقعاً ذی صلاح در سطح جامعه توزیع شوند.

کمیته شناسایی و حمایت از فعالان و محققان علوم پایه راه اندازی گردد

دکتر رفیعی تبار با ارائه پیشنهاداتی برای بهبود این شرایط، اظهار کرد: پیشنهاد ما این است که در یکی از مراجع ذیصلاح این رشته، یعنی بورد نانو، ستاد نانو و یا وزارتخانه، کمیته ای برای شناسایی و حمایت از فعالان و متخصصان علوم پایه و محققان پروژه های درازمدت نانو راه اندازی گردد.

وی با بیان اینکه دانش اولیه هر محصولی ابتدا در دانشگاه ها فراوری می گردد، اظهار کرد: دانشگاه عمدتاً محل فراوری علم است و نه فقط تدریس علم. بنابراین اگر خواستار پیشرفت فناوری و تکنولوژی روز جهان هستیم، باید از فعالان و متخصصان حوزه فراوری علوم و دانش های پایه با ارائه امکانات و تجهیزات لازم برای آنها به صورت ویژه حمایت کنیم، در غیر این صورت به کشوری تبدیل می شویم که فقط کار مهندسی معکوس و کپی سازی نموده و دنباله رو سایر کشورها می شویم. تکنولوژی بدون دانش بومی و محلی، تنها یک تکنولوژی وارداتی است.

بستر مناسب فراوری دانش بنیادی علومی مانند نانو پزشکی فراهم گردد

وی معتقد است که باید با ارائه امکانات به افراد، زمینه و بستر مناسبی برای فراوری دانش های بنیادی علومی مانند نانو پزشکی فراهم گردد تا بتوان با ایجاد مدل و دانش اختصاصی آن، برای کشور مزیت برتر و مرجعیت ایجاد کرد. بنابراین باید در کنار فراوری محصول، ایجاد سرمایه و ارزش اضافه نموده، افرادی را با هدف فعالیت در پروژه های درازمدت علوم پایه، انتخاب و حمایت کنیم.

ضرورت حمایت اقتصادی و اجتماعی از دانشجویان فعال و نخبه

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت حمایت اقتصادی و اجتماعی از دانشجویان فعال و نخبه، اظهار کرد: بارها به مسئولین پیشنهاد شده که دانشجویان نمونه و فعالی که در حوزه فناوری های نوینی مانند هوش مصنوعی و یا غیره دستاوردهای خوبی داشته اند، مثلاً از خدمت وظیفه معاف شوند تا بتوانند فعالیت علمی خود را بدون وقفه دنبال نمایند، ولی متأسفانه موافقت نشده است.

اهمیت صادرات تکنولوژی و فناوری نانو به کشورهای صنعتی

رفیعی تبار در بخش دیگر این میزگرد با اشاره به اهمیت صادرات تکنولوژی و فناوری نانو به کشورهای صنعتی و داشتن سهمی در صنعت نانوفناوری جهان، توضیح داد: اگرچه صادرات به کشورهایی مانند افغانستان و ترکیه و یا دیگر کشورهای درجه دوم و سوم همسایه امری است به حال مثبت، اما زمانی ما می توانیم به آمار صادرات خود واقعاً افتخار کنیم که به کشورهای صنعتی دارنده فناوری پیشرفته نانو مانند آلمان، انگلستان، چین و غیره صادرات داشته باشیم.

این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه توسعه کشور باید پایدار باشد، عنوان نمود: با کپی کردن و مهندسی معکوس نمی توان توسعه پایدار ایجاد کرد، توسعه پایدار احتیاجمند تقویت علوم پایه، فراوری دانش اختصاصی و داشتن نقشه و برنامه تعیین کشوری است.

گفت وگو از خبرنگاران خبرنگاران: مریم رضایی، گلاره کاویان

دبیر: رقیه السادات حسینی

ادامه دارد

بانیما: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما

دور زمین: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله سرگرمی و گردشگری