دلایل پرخاشگری فوتبالیست ها در مستطیل سبز، چه کسی باید مراقب باشد؟ - مهسان بلاگ

در این یادداشت به طور اجاقتصادی و خلاصه قصد داریم به اتیولوژی (سبب شناسی) عوامل احتاقتصادی در خارج از میدان مسابقه، بپردازیم که می توانند از ادله زیربنایی حادث شدن چنین رویدادهای تلخی در داخل میدان مسابقه، باشند.

عوامل زیستی و روانی

1- بالا بودن استرس به شکل بنیادین: اولین نکته ای که شایسته است به آن اشاره شود این است که در سنین نوجوانی و جوانی ترشح هورمون استرس زایی به نام کورتیزول بسیار بالا می باشد. همچنین هورمون و انتقال دهنده عصبی دیگری نیز به نام اپی نفرین (آدرنالین) نیز در مواقع استرس زا باعث بالا رفتن سیستم عصبی خودمختار (سمپاتیک) بدن انسان می شود که در بروز واکنش جنگ و گریز مؤثر است و در جسم انسان نیز سبب افزایش تنش، از جمله بالا رفتن ضربان قلب می شود. در مجموع، به همین دلیل است که در این سنین، اغلب نوجوانان و جوانان تصمیم ها و رفتارهای هیجانی بسیاری را از خود بروز می دهند. آنها تحریک پذیر هستند، ممکن است خیلی زود رنج شوند یا حتی با کوچک ترین مسئله ای پرخاشگری نمایند. بنابراین در این سن، ساحت روان انسان، پذیرای اضطراب و کشمکش بیشتری می شود و این کشمکش در رفتارهایی مثل ورزش کردن که اغلب با درگیری و تنش همراه است، می تواند افزایش هم پیدا کند.

2- بحران هویت: از منظر اریک اریکسون، روانشناس سرشناس امریکایی، بحران هویت در دوران نوجوانی تا اوان جوانی اتفاق می افتد. دوران بسیار حساسی که نوجوان به چرایی و چیستی خود می پردازد و در دریای پر تلاطم سرنوشت نامعلوم خود غوطه ور می شود. دورانی که او به دنبال استقلال، پرداختن به علایق، ادامه تحصیل یا یافتن شغل است و برای اولین بار یاد می گیرد که چگونه می تواند به تنهایی و بدون همیاری والدین، مسائل خویش را حل و فصل کند و زندگی را به سوی آینده پیش ببرد. با این تفاسیر، به طور مثال آن دسته از نوجوانانی که بزودی قرار است وارد مرحله جوانی شوند و فوتبال را به صورت حرفه ای، به عنوان یک هدف و شغل انتخاب نمایند، راه چاره رفع کردن این بحران را در این وادی می بینند، بنابراین تمام دغدغه و کنش ها و واکنش های آنها در زندگی منوط به دستیابی به این هدف می شود، هدفی که قرار است تمام شاکله زندگی آنها را در طی 90 دقیقه های مسابقات فوتبال شکل دهد، بنابراین فوتبال نه بخشی از زندگی وی، بلکه تمام آن می شود تا او با هربار احساس خطر از تنزل جایگاهش، یا امید به پیشرفتش دست به هراقدامی بزند. همانطور که در بالا ذکر شد، فراموش نکنیم که در این سن احتمال دریافت های تصمیم های هیجانی بسیار بالاست.

3- میل به قدرت: اساساً انسان میل به قدرت دارد، و این میل به قدرت در دوران جوانی که با قوای جسمانی و زیبایی ظاهری همراه است، نیز افزایش می یابد. فرد به طور غریزی ولو در یک بازی ساده رایانه ای نیز میل به پیروزی و فزونی را دارد. چرا که با فزونی خویش می تواند، قدرت خودش را به سایرین نشان دهد. این نمایش قدرت طلبی ها، حتی در بازی و به ویژه در ورزش های رقابتی نیز نمود عینی بسیاری دارد. مثلاً کسانی هستند که در زندگی آرام به نظر می رسند، اما در یک مسابقه فوتبال با خودخواهی میل به فزونی دارند!

این پارادوکس حیرت انگیز ریشه در همان میلی است که در نهاد انسان نهادینه شده و در بزنگاه ها خودش را عیان می نماید. روی دیگر این قدرت طلبی نحوه اجرای آن است. به این صورت که در بسیاری از مواقع این میل خود را با پرخاشگری نشان می دهد. خصیصه ای که به عقیده زیگموند فروید، مبدع اتریشی مکتب روانکاوی ریشه در فطرت انسان دارد، نمادی از غریزه مرگ می باشد و در مقابل غریزه زندگی قرار می گیرد. به همین دلیل است که رفتارهای نامتعارفی مثل وندالیسم (تخریب گرایی) - که شکل فوتبالی آن هولیگانیسم است- با به رخ کشیدن قدرت، سبب متلاشی شدن جلوه زندگی می شود، که آبشخور همان غریزه مرگ است.

4- هوش هیجانی یک ویژگی بسیار مهم: سالووی و مایر از نظریه پردازان مفهوم هوش هیجانی، آن را توانایی نظارت بر احساس های خود و احساس های دیگران و تمیز قائل شدن بین آنها و استفاده از این اطلاعات برای راهنمایی تفکر و واکنش فرد تعریف نموده اند. بنابراین هوش هیجانی مجموعه ای از صفات و موقعیت هایی است که بر ادراک، استفاده و مدیریت احساسات بازیکنان تاثیر می گذارد و به عنوان یک صفت شخصیتی بسیار مهم که تنظیم نماینده هیجان های ورزشکاران است، می تواند میزان تغییرات عملکرد آنها را تحت فشارهای روانی در هنگام ورزش توضیح دهد و پیش بینی کند. با توجه به توضیحاتی که در مورد این ویژگی بسیار مهم گفته شد، می توان چنین استنباط کرد که پایین بودن هوش هیجانی نیز می تواند یکی از عواملی باشد که بازیکنان فوتبال به ویژه در رده های سنی پایین تر نتوانند هیجان های تنش زای خودشان را درک و مدیریت نمایند که در نتیجه می تواند سبب یک رفتار پرخاشگرانه شود.

5- پرخاشگری: هر گونه رفتاری که به عمد و قصد و نیت قبلی برای آزار رساندن به فردی دیگر صورت بگیرد، پرخاشگری به شمار می رود که می تواند به دو گونه باشد: فیزیکی و کلامی. در واقع پرخاشگر می تواند ماحصل تمام کج روی هایی باشد که در عوامل پیشین ذکر شد. اکنون برای یافتن ریشه های اجتماعی پرخاشگری بد نیست که نگاهی هم به عوامل اجتماعی-فرهنگی بیاندازیم.

عوامل اجتماعی و فرهنگی

1- تمدن: زیگموند فروید در کتاب تمدن و ملالت های آن، مطرح می نماید که پرخاشگری که به درون انسان (ناخودآگاه) او می رود، ملکه ذهنش می شود. در واقع تمدن جنبه مادی و عینی زندگی بشر است. انسانی که در طول حیاتش از بدایت تا نهایت، با پیشرفت علم و تکنولوژی سبک زندگی اش را متحول نموده و خواهد نمود. او از وسیله نقلیه ای چون اسب و شتر به کشتی و اتومبیل و سپس هواپیما و جت و به تازگی سفینه فضایی دست یافته یا حتی در ورزش نیز این تحول در یک سده اخیر، کاملاً مشهود می باشد.

کافی است فوتبال سه دهه گذشته را با فوتبال امروز از زوایای مختلف مقایسه کنیم تا به عظمت این رنسانس پی ببریم. با این حال، اوج گیری تمدن نیز نتوانست حقیقت درون انسان ها را به سوی شاهراه کمال نزدیکتر کند. چرا که تحول سیرت انسان با صورت وی مغایرت دارد و محصول جوهره و ذات اوست که در طول تاریخ یکسان بوده است. به طور مثال صداقت و دروغ در طول تاریخ بشر و در اقوام و ملل مختلف، همیشه مفهوم و بار ارزشی یکسانی داشته اما وسایل نقلیه همیشه تغییر نموده است. یا به تعبیری دیگر، هم انسان ده هزار سال پیش میل به قدرت را داشته و هم انسان امروز؛ تنها نحوه بدست آوردن این امیال متفاوت شده است.

به همین دلیل است که ریشه حقیقی انسان، رذیلت و فضیلت هایش در این تمدن پرطمطراق گم و بسیاری از اوقات ناپدید می شود و خمیرمایه آن نسل به نسل در هزارلای درون وی، قوام می گیرد و بی آنکه از آن اطلاعی داشته باشد در همان بزنگاه ها خودش را نشان می دهد. از همین رو نیچه فیلسوف شهیر آلمانی در کتاب تبارشناسی اخلاق گفته است غریزه هایی که نتوانند خود را در بیرون خالی نمایند، رو به درون می آورند این همان چیزی است که من فرآیندِ درونیدن در انسان می نامم: اینجا بود که در بشر چیزی رویید که سپس آن را روانِ خویش نامید. در واقع اشارات نیچه و فروید بازتابنده روان آشفته و مغشوش انسان می باشد که ریشه ای بسیار طویل دارد و مجموع این روان ها، روان خودآگاه و ناخودآگاه جمعی او را شکل می دهد. با این تفاصیل، این غریزه های مفقود شده به درون، در چنگال تمدن را در کجا می توان یافت؟ بخشی از پاسخ را احتمالاً می توان در دامنه پرفراز و فرود فرهنگ کاوید.

2- فرهنگ: فرهنگ جنبه معنوی یک جامعه است، درست برخلاف تمدن که جنبه عینی و مادی آن می باشد. در واقع فرهنگ شالوده همان ارزش ها، باورها، تابوها و تمام هنجارهای روانی - اجتماعی است که در جامعه شکل گرفته تا جامه کلی پیکره جزئی روان انسان شود، چرا که نیروی اجتماعی بسیار نیروی قوی می تواند باشد که در بسیاری از مواقع، همانطور که امیل دورکیم جامعه شناس فرانسوی باور داشته، بر انسان مقدم است.

از همین رو بسیاری از انسان ها برای مقبولیت اجتماعی ممکن است، نقابی بر چهره بزنند و آن تصویری از خود را نشان دهند که با تصویر واقعی آنها بسیار متفاوت است. با این حال همنوازی تمدن و فرهنگ چگونه پیش می رود؟ می توان اینگونه پاسخ داد. به طور مثال اختراع اتومبیل از نشانه های تمدن است، اما نحوه استفاده از آن، از نشانه های فرهنگ می باشد. به این ترتیب اگر کسی قوانین رانندگی را رعایت نکند، احتمالاً او را بی فرهنگ خطاب می کنیم. در واقع این فرهنگ همان خصیصه ای است که نقش تمدن را معین می نماید. یا به آن وقار می دهد یا آن را پلشت می نماید. همچنین درگیری و تنش در یک مسابقه ورزشی مانند فوتبال، که هر دو تیم از امکانات در دسترس که زاییده تمدن می باشد، استفاده می نمایند، بازتابی از فرهنگ آنهاست. فرهنگی که نتواند موانع آن سائقه های پرخاشگرانه انسان را بگشاید، تا رویه شایسته ای را به جای آن قرار دهد و در طی یک فرآیند عملگرایانه به غلط جا بیافتد، تا درنهایت سبب افزایش نقاب ها شود، چیزی جز تباهی خود و حتی تمدن را به همراه نخواهد داشت. نکته مهم اینجاست که هرچه فاصله تمدن و فرهنگ بیشتر شود، معضلات و مسائل از این قبیل که رفتارهای ناهنجار اجتماعی محسوب می شوند، بیشتر و بیشتر خواهد شد.

3- خانواده، اولین جامعه: مطابق با نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت بندورا، روانشناس کانادایی-امریکایی، بچه ها به وسیله یادگیری مشاهده ای از رفتارهای بزرگترها الگوبرداری و به اشکال مختلف آن را تقلید می نمایند و در رفتارهای خویش بروز می دهند. در واقع اولین محیط اجتماعی که بچه ها با آن روبرو می شوند، خانواده است که ارزش ها و باورها نیز در همین محیط به آنها منتقل می شود تا فرآیند یادگیری اجتماعی آنها و سازگار کردن خود با جامعه شکل بگیرد. با این حال، بهترین راه انتقال ارزش های درست به وسیله عمل صحیح است. به عنوان نمونه، اگر پدری در خانواده ای با فحاشی و فریاد زدن بر سر فرزند خودش می خواهد او را تنبیه کند، یا با فحاشی کردن در حین رانندگی به شخص دیگری که از او سبقت گرفته است - در حالی که فرزندنش نیز در اتومبیل کنار او نشسته است- می خواهد کارش را پیش ببرد، بایستی در نظر گرفت که آنچه را که به فرزندنش آموزش داده همان پرخاشگری کلامی است، بنابراین نمی توان انتظار داشت که فرزند نیز رفتار پدر را در محیطی دیگر به سبب آموزشی که از وی گرفته، تکرار نکند. البته این را نیز باید در نظر گرفت که در عصر حاضر، مطالعات اخیر در امریکا بیانگر آن است که حتی گروه همسالان نیز می توانند بیشتر از خانواده در شکل گیری رفتارها و فضای فکری کودک و نوجوانان اثر بگذارند که در اینجا اهمیت نقش آموزش و پرورش در فضای مدرسه مطرح می شود.

4- مسائل آموزشی / مربی به عنوان الگو: بعد از محیط خانواده، دومین محیطی که در شکل گیری شخصیت و فرآیندهای روانی بچه ها و نوجوانان نقش کلیدی را ایفا می نماید، محیط مدرسه است. محیطی که به عنوان جامعه ای بزرگ تر برای فرد شناخته می شود که او باید با اشخاص مختلف اعم از گروه همسالان و همچنین مدیران و معلمان تعامل و برخورد داشته باشد. این فضای جدید نیز می تواند برای بچه ها و نوجوانان مالامال از یادگیری و الگوبرداری های جدیدی باشد که آنها از اعضای تشکیل دهنده این مجموعه فرا می گیرند. در مجموعه های ورزشی مثل یک تیم فوتبال به ویژه در تیم های پایه نیز این فرآیند صورت می گیرد.

متاسفانه در بسیاری از مواقع، آسیب های روانی از جانب گروه همسالان به سبب قلدری و پرخاشگری های کلامی و فیزیکی یا از جانب معلمان و مربیان نیز صورت می گیرد. به طور مثال مواردی مشاهده شده که فوتبالیست های نوجوانی که از حضور داشتن در باشگاهشان به سبب رفتارهای نادرست مربی خویش دچار اضطراب می شوند، چرا که بارها و بارها مورد پرخاشگری های کلامی از جانب وی قرار گرفته اند. این هجمه از خشم و غضب می تواند در ناخودآگاه فرد نوجوان سرکوب و ته نشین شود و به یک باره در مسابقه فوتبالی به حالت انفجاری خودش را نشان دهد. در روانکاوی به این مکانیزم دفاعی، جا به جایی می گویند. یعنی زمانی که شخص از کسی (مانند سرمربی که مافوق است) دلخور و رنجیده خاطراست اما خشم و ناراحتی که از او در دل دارد را بر سر فرد دیگر که معمولاً هم ردیف (هم تیمی) یا مادون وی است، خالی می نماید. یا به تعبیری دیگر، این نوعی از انتقام یا تلافی می باشد که از شخصی که نقشی در ناراحتی او ندارد میخواهد که بگیرد، فارغ از اینکه طرفین حتی علتش را بدانند! و این چرخه می تواند به همین صورت، در ابعاد و محیط های مختلف از فردی به فرد دیگر در جامعه منتقل و در نهایت مشکل آفرین شود.

5- عدم امنیت اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی: باروخ اسپینوزا فلیسوف مشهور هلندی معتقد است که پول خلاصه همه چیز است. به همین ترتیب اهمیت مسائل اقتصادی که قطعاً در معاش هر انسانی حیاتی می باشد را در سال 1969 روانشناسان اجتماعی در مطالعه ای که بر روی بچه ها بی سرپرست یک مدرسه شبانه روزی انجام دادند، آنالیز کردند که به نتایج قابل توجهی دست یافتند. آنها در ابتدا جیره های غذایی بچه ها را آزاد به آنها می دادند که هرکسی به قدر کافی مصرف می نمود و حتی به دیگری نیز بذل و بخشش می کرد.

در ادامه میزان جیره غذایی آنها کمی محدودتر شد که همین مسئله سبب شد که میزان مصرف غذایی بچه ها بالاتر برود و از سخاوتمندیشان نیز کاسته شود! این روال همینطور ادامه پیدا کرد تا در پایان به جایی رسید که نه تنها میزان مصرف غذایی آنها به بالاترین حد خود رسید بلکه، به جای بذل و بخشش، از یکدیگر دزدی هم می کردند! این آزمایش بیانگر آن است که امروزه شرایط اقتصادی چه نقش بسزایی را می تواند در سخاوت یا شرارت افراد از همان سنین نونهالی ایفا نماید.

در واقع تمام عواملی که تا به اینجا گفته شد به گونه ای مستقیم و غیر مستقیم با نقش اساسی پول و اقتصاد گره می خورد. این جمله کلیشه ای را همه می دانیم که پول خوشبختی نمی آورد اما بدون آن در دنیای امروز حتی نمی توان زندگی کرد. چنین مقوله ای تمام عوامل ذکر شده دیگر را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. زیرا زمانیکه بدست آوردن احتیاجهای اساسی زندگی که به وسیله پول کسب می شود، تبدیل به یک معضل بزرگ می شود، میزان فشار، اضطراب و مسائل در نظام خانواده نیز افزایش می یابد.

والدین برای معاش خود و فرزندانشان ناگزیرند که پیوسته در طول شبانه روز کار نمایند که این می تواند به بی توجهی و غفلت از تربیت کودک یا نوجوانشان بیانجامد یا کم بضاعت بودن و فقر اقتصادی خانواده می تواند سبب شود که بچه ها و نوجوانان آنها حتی فرصت ادامه تحصیل، تغذیه مناسب، و بسیاری از چیزهای دیگر را نداشته باشند که همه اینها آسیب ها و فشارهای روانی آنها را چندین برابر می نماید. از سویی دیگر این فقر اقتصادی حاکم در جامعه می تواند سبب پرخاشگری های اجتماعی از قبیل دزدی شود که امنیت اجتماعی آنها را نیز سلب می نماید و با وجود ویروس خطرآفرینی به نام کرونا این تعارض و تنش ها نیز بیشتر و بیشتر می شود. همچنین عدم بضاعت اقتصادی، امنیت بهداشتی را نیز در هنگام وقوع حوادثی مثل ظهور این ویروس را دچار بحران می نماید؛ بنابراین بقای آنها نیز به خطر می افتد که این میزان از تنش در عامل دهم، به انضمام نه عامل پیشینی که گفته شد، می تواند یک نوجوان یا جوان را به فروپاشی روانی سوق دهد. بی دلیل نبود که گئورگ زیمل در کتاب بزرگ خودش با عنوان فلسفه پول، معتقد است که تمام بی رحمی جامعه در پول منعکس می شود. در فرهنگی که پول آن را معین می نماید.

با توجه آنچه که توضیح داده شد، حادث شدن حوادث تلخی مانند درگیری شدید بین دو تیم جوانان استقلال تهران و کیا تهران، شالوده تمام معضلاتی است که خارج از دنیای مستطیل سبز گریبان گیر طرفین این درگیری شده؛ به ویژه برای نوجوانان و جوانانی که با وجود آن عوامل آسیب زا، تمام امیال و آمال و آرزو و تمرکز و اهداف خود و خانواده شان را در ستاره شدن در مستطیل سبز، خلاصه و تعریف نموده اند تا بلکه بتوانند خویش را از این اوضاع بغرنج نجات دهند.

به هرصورت، انتظار می رود تا در آینده کارشناسان و پژوهشگران حوزه روانشناسی اجتماعی و ورزش توجه بیشتری به چنین مضامین و مسائل نمایند، چرا که این راستا درازآهنگ بسیار پرپیچ و خمی است که قطعاً احتیاج به آنالیز، مطالعه و تفحص بیشتری دارد که می بایست به آنها پرداخت تا عوامل آسیب زا، به طور دقیق و علمی، شناسایی شوند.

در واقع هدف از حل کردن هر معضل و مسئله ای در وهله نخست باید یافتن چرایی هایش باشد تا سپس به دنبال درمان و راه چاره آن گشت، تا فردایی را ساخت که روزی روزگاری در مناسبت روز جهانی بردباری بار دیگر این جمله ماهاتما گاندی را با خود زمزمه کنیم که گفته بود بی خشونتی، بزرگترین نیرویی است که بشر در اختیار دارد. تا دیگر این بار، در آن روز، شاهد کمترین خشونت ممکن در مستطیل سبز و در فوتبال سرزمینمان باشیم.

-

رامتین ایمانی نوبر

cicagraphic.ir: مجله گرافیک | همه چیز درباره طراحی بصری و گرافیکی

cruisero.ir: کشتی کروز، نمایندگی کشتی کروز ایران، MSC، تور نوروز، بهار، تابستان، پاییز، زمستان کشتی کروز