رابطه کفتربازی با فلسفه

به گزارش مهسان بلاگ، دیکنز جایی گفته است کبوتربازان، که عمدتاً از اقشار فرودست و حاشیه نشین جامعه اند، وقتی به کبوترهایشان نگاه می نمایند، خودشان را می بینند که دارند پرواز می نمایند و از شرایط بد زندگی شان دور می شوند. آیا کبوتربازی نوعی از امیدواری نیست؟

رابطه کفتربازی با فلسفه

به گزارش خبرنگاران، هلن مک دونالد،طی یاداداشتی در تایمز لیترری ساپلمنت می نویسد: عشق به کبوترها منطقی است. کبوترها پرندگانی بسیار جذابند. با اینکه حدود 300 گونۀ وحشی از این نوع پرنده وجود دارد، کهن ترین و ماندگارترین رابطۀ انسان ها فقط با یک گونۀ خاص بوده است: کبوتر چاهی با نام علمی کلمبیا لیویا. این پرندۀ سیاه، آبی و سفید که روی صخره ها لانه می نماید نیای کبوترهای شهری ما نیز محسوب می شود. کبوتر، که برای اولین بار به دست سومری ها اهلی شد، اکنون به اندازۀ هر بنای معماری یا هر گلدان منقشی، نوعی میراث فرهنگی به شمار می آید. در طول هزاران سال ما انسان ها شکلِ بدنِ این پرنده را به وسیله زادگیری گزینشی تغییر داده ایم. ما کبوترهای چاهی را به گونه های بی شماری تبدیل نموده ایم، از گونه های بزرگِ بی پرواز گرفته تا جانوران استخوانی با چینه دان های بزرگ گواترمانند. منقارشان را درازتر یا کوتاه تر نموده ایم و به آن ها غبغبک های پهن داده ایم، همچنین بال های فردار و تورمانند، دم هایی با چهل پر به جای دوازده پر معمولی، پاهای پردار و حلقه هایی تنگ از پر دور گردنشان که چشمانشان را می پوشاند. رفتارشان را نیز عوض نموده ایم؛ کبوترهای میگسار2 را پرورش داده ایم که با اندکی تفاوت ژنتیکی در هوا پشتک می زنند؛ پرنده هایی پراستقامت و بلندپرواز فراوری نموده ایم که ساختار ژنتیکی شان باعث می شود یک روز یا حتی بیشتر در هوا باشند و، مشهورتر از همه، کبوترهای مسابقه ای خلق نموده ایم، قهرمانان استقامت که اکنون می توانند تا مسافت 700 مایل را بدون توقف از نقطۀ رهایی تا محل نگهداریشان، یعنی جایی که خانه و آشیانۀ خود می دانند، پرواز نمایند.

کتاب جَلدکردن، اثر جان دِی، از این نوع کبوتر سخن می گوید و کتابی بسیار گیراست. دی استاد ادبیات است و رفتار خلاف عرفش ستودنی است: او پس از دریافت درجۀ دکتری از دانشگاه آکسفورد در رشتۀ مدرنیسم، عصب شناسی و فلسفۀ ذهن، به مدت سه سال در لندن پیک دوچرخه سوار بود و در این باره شرح حالی هم نوشته است. هم کتاب جَلدکردن و هم آن یکی، با عنوان سایکلوجئوگرافی، پر شده اند از جهت یابی و نقشه های مختلف در سفرهایی که تخیل خواننده را به کار می گیرند و می توان آن ها را به مجموعه ای گوناگون از منابع فرهنگی پیوند زد تا روایتی اثربخش و عمیق از آب در آید. جَلدکردن فقط از کبوتر و تاریخچۀ این پرنده و علم کبوترشناسی حرف نمی زند -هرچند به خوبی از عهدۀ این کار برآمده است- بلکه از افرادی مثل فروید، دانا هاراوِی، رِیچل وایترید و مارتین هایدگر نیز سخن می گوید و از مضامینی مانند کودکی و دوری از وطن، پدر بودن، تاریخ، اجتماع، جغرافیا و ماهیت مورد اختلاف خانه و آشیانه بحث می نماید. در اینجا هایدگر شخصیتی پرتکرار است، هم از لحاظ علاقۀ نویسندۀ کتاب به اینکه خانه یا در خانه بودن چه حسی می تواند داشته باشد و هم در مفهوم وسیع تر: فرضیات نگران نماینده دربارۀ منزلگاه و تعلق در شرایط سیاسی کنونی مان جریان دارد. هایدگر، که به شدت دل مشغولِ ایدۀ خانه بود، معتقد بود گسترش دنیای شدن، افزایش جابه جایی ها و سنگربندی نیروهای دنیای رفته رفته پیوند قدیمی بین مردم و محل سکونتشان را از بین می برد. او گفت که سرنوشت دنیا بی خانمانی خواهد بود و دی رگه هایی از میراث اندیشه های هایدگر را در شکل گیری ایدۀ لبنسراوم (فضای زندگی) و تبدیل ایدئولوژیکِ خانه به جنگ افزار می بیند، جایی که در آن تعلق عبارت است از شمول یا محرومیت بر مبنای مفهوم سرزمین اجدادی و روابط خونی با موقعیت ها و مکان ها.

گرچه نگهداری کبوتر در انگلستان دورۀ ویکتوریا سنتی رایج بود -مشهور است که ویراستار یکی از ناشرانِ خاستگاه گونه ها پیشنهاد نموده بود داروین همۀ مطالب کتاب را به استثنای بخش های مربوط به کبوتران حذف کند، چون همۀ مردم به کبوتران علاقه مندند- ولی این کار بعدها کم کم به سرگرمی شهری تبدیل شد که بیشتر طبقۀ کارگر به آن مشغول بودند و همچنان مشغولند. کبوتربازانی که دی در کتاب جَلدکردن با آن ها آشنا می شود بازاریان، ساختمان سازها و کارگران هستند و دی خوب می داند که در این جمع جایی ندارد: روپوش کهنه نمایی می پوشد و با دوچرخه اش به جلسات باشگاه می رود. او برای تربیت کبوترهایش آن ها را قبل از روزهای مطالعه از حیاط کتابخانۀ بریتانیا، در مهمانی ها از بالکن دوستانش و در محل کار نیز از پنجرۀ دفترش در ناحیۀ بلومزبری رها می نماید. اما اعتماد دیگر کبوتربازان را جلب می نماید، همان مردان توداری که، در باشگاه، می توانند نظراتی این چنینی صادر نمایند: مرد خوبی بود، با این حال، در کار کبوتران وارد نبود.

چارلز دیکنز در مقاله ای گفته است که کبوتربازان محله های فقیرنشین اسپیتالفیلدز نوعی اشتیاق طبیعی داشتند برای ارتباط با هر گونه موجود زنده ای که بتواند از آنجا خارج شود و در هوا به پرواز درآید و این نگرش یکی از درون مایه های اصلی کتاب را پدید آورده است: نه تنها کبوترداری از مدت ها پیش سرگرمی جوامع حاشیه نشین بوده است، بلکه با نگهداری کبوترها خودتان را هنگام پروازشان به جای آن ها تصور خواهید کرد. مسابقۀ کبوترپرانی اهمیت روان شناختی زیادی برای کبوتربازی دارد که در روز مسابقه ساعت ها چشم به آسمان می دوزد و برای بازگشت پرنده اش دعا می نماید. این سنتی وسواس گونه است و می تواند کششی مقاومت ناپذیر روی پیروانش داشته باشد: دی در دیدار با یکی از کبوتربازان لندن به نام استیو می فهمد که او را در زمان جنگ، وقتی بچه بود، به کورن وال می برند، اما از آنجا فرار می نماید و دوباره به لندن برمی شود چون نمی توانسته دوری کبوترهایش را تحمل کند. دی به کبوترباز دیگری می گوید به خاطر علاقه به کبوترها در مسابقه شرکت نموده است و اگر برنده هم نشوند برایش مهم نیست. کبوترباز پاسخ می دهد: اولش این طور آغاز می شود. ولی خیلی زود روزی می رسد که باغچه ات به کبوترخانه تبدیل شده و زنت هم جا گذاشته و رفته.

انگیزۀ دی از نگهداری کبوتر این بود که کاری بکند تا منزل جدید خودش و همسرش ناتالیا در شهر لیتون بیشتر حس و حال خانه و کاشانه بدهد. و مطمئناً افزایش دستۀ کبوترهایش دقیقاً چنین نتیجه ای می دهد و پروازهای جهت یابی آن ها شبکه ای ایجاد می نماید از راستاهایی خاص بین باغچۀ دی و محله و محله و دنیای گسترده تر. او در حین کار پشت میز آشپزخانه، از گوشۀ چشمش بال های پرندگانش را بیرون از پنجره می بیند که سوسو می زنند، مثل یادی از گذشته، مثل خاطره ای زنده.

به زودی زمان نخستین مسابقۀ پرندگانش فرا می رسد. از آنجا که کبوترها فقط به لانۀ خودشان باز می گردند و چون در هر مسابقه پرندگان گوناگون زیادی از کبوترخانه های مختلف مسابقه می دهند، مانند مسابقات اسب دوانی یا سگ دوانی خط پایانی وجود ندارد. درعوض، پرنده ها را به پابندهای پلاستیکی شماره داری مجهز می نمایند و درون سبدهایی قرار می دهند تا به پرندگان دیگری ملحق شوند که در مسابقه شرکت خواهند کرد. سپس آن ها را داخل کامیونی بارگیری می نمایند و برای رهایی به نقطۀ دوری در شمال یا جنوب می برند. وقتی پرنده ای به آشیانه برمی شود، صاحبش حلقۀ لاستیکی را از پایش درمی آورد و داخل ساعت مخصوصی قرار می دهد که زمان ورود کبوتر را به دقت ثبت می نماید؛ همواره برای تعیین برندۀ مسابقه مختصات هر یک از آشیانه ها نیز محاسبه می شود.

اما نمی شود فقط پرنده ها را جای دوری ببرید و انتظار داشته باشید به خانه برگردند. آن ها باید خانه را بشناسند و یاد بگیرند که خانه در کجای دنیا قرار گرفته است. کبوتران این شناخت را ابتدا با پرواز در مجاورت نزدیک آشیانۀشان پیدا می نمایند و سپس با پرواز گردشی در قالب دسته های کم سن پرندگان با تعیینه های زمینی آشنا می شوند تا بعدها از آن ها برای پیدا کردن راه خانه استفاده نمایند، تعیینه هایی مانند: برج ها، جاده ها، رودخانه ها، راه آهن و تپه ها. اطمینان فزایندۀ کبوتران دی، که در اطراف پرسه می زنند ولی برمی گردند و به لانه شان به عنوان خانه وابسته می شوند، با احساس عاطفی عمیق و کاملاً قابل فهمی قوت می گیرد.

دی این معما را با ذوق فراوانی دنبال می نماید؛ اینکه کبوتران مسابقه ای چگونه می توانند راه برگشتشان را از مکانی دور که قبلاً هرگز ندیده اند پیدا نمایند. این پرندگان به روش های مختلفی راستایابی می نمایند، مثلاً با قطب نمای خورشیدی، نوعی توانایی برای تشخیص میدان های مغناطیسی زمین و، حتی جالب تر از آن، با نوعی توانایی در تشخیص بوی باد. می دانیم که بادهای مختلف بوهای متفاوتی دارند و کبوترها موقعیت خود را براساس یک نقشۀ بویایی شناسایی می نمایند. علاقۀ وافر و فزایندۀ دی به فهم حرکات دقیق پرندگانش با نصب ردیاب جی پی اس روی آن ها به اوج خود می رسد، اما در لحظه ای باشکوه می فهمد که این کار نتیجۀ عکس می دهد، چراکه از رمزوراز و افسونِ ندانستن می کاهد. او با خرسندی به این نتیجه می رسد که: کبوترپرانی پادزهری برای شناخت پذیری دنیا فراهم می نماید. او هیچ وقت باورهای خرافی کبوتربازها را، که بی شمارند، تمسخر نمی نماید؛ از او یاد می گیریم که باوری عمومی می گوید اوضاع جوی خورشید بر پروازها تأثیر می گذارد یا می توانیم جنسیت یک جوجه کبوتر را با آویزان کردن آونگی بالای سرش تعیین کنیم و یا می توانیم با ارزیابی الگو و رنگ چشمان یک کبوتر خصوصیاتش را بشناسیم. دی علاقۀ خاصی به رفتارهای عجیب و غریب دارد؛ سفر او برای دیدار با روپرت شِلدرِیک، زیست شناس انگلیسی، در خانه اش در ناحیۀ همپستید لندن تاحدی شبیه یک سفر زیارتی بود، اما از طرفی نیز یک کلاس ویژه برای درآمیختن شکاکیت روشن بینانه با تحسین و احترام عمیق بود. شلدریک شخصیتی رمانتیک برای دی است، مردی بلندقد و تکیده که پلک های افتادۀ چشمانش او را شبیه قوش مستی نموده بود که از داخل تلسکوپ نگاه می نماید. شلدریک که مدت هاست از طرف جریان اصلیِ جامعۀ علمی طرد شده است، هیچ علاقه ای به نظریه های رایج دربارۀ سازوگار برگشتن کبوتران به خانه ندارد. او بر این باور است که جغرافی نقشی در این میان ندارد، بلکه کبوتران به وسیله چیزی که خودش نوعی کشِ روانی می نامد با همدیگر و با آشیانه شان در ارتباطند. هرچند دی اشاره می نماید که هنوز این نظر شلدریک به تأیید تجربی نرسیده است.

جَلدکردن کتابی پربار و لذت بخش است. فصل به فصل آن حکایتی است مرکب از سفر خود دی در مقام یک همسر، پدر و کبوترباز و داستان یکی از طولانی ترین پروازهای کبوترانش از شهر تورسو، دورترین نقطه در جادۀ شمال (مسابقات جادۀ جنوب مخصوص پرندگانی است که از اروپای غربی رها می شوند). استعارۀ زیبایی است. سرزمینی که کبوتر دی بر فرازش پرواز می نماید و نیز آب وهوا و خطراتی که پشت سر می گذارد، قبل از اینکه سالم به لندن و خانه برشود، همان داستان خود دی است که با صداقتی جذاب بیان می شود. او از امیدها و نگرانی هایش دربارۀ بارداری ناتالیا برای به دنیا آوردن بچۀ دومشان می گوید و از دمدمی مزاجی شدیدش دربارۀ زندگی خانوادگی و پدربودن و میلش به آزادی که با احتیاجش به آسایش خانگی در کشمکش است. کبوتران همچون ارواحی محافظ او را در راستاِ پذیرش همراهی می نمایند؛ کبوتران به او درس هایی تکان دهنده می آموزند، درس هایی دربارۀ رهاکردن زمام امور و اینکه زندگی خوب چیست. آن ها به دی یاری می نمایند تا راه خانه اش را بیابد. او در پروازهای آموزشی به پای کبوترش نامه هایی خطاب به ناتالیا می بندد تا به محض بازگشت کبوتر به خانه، ناتالیا پیغام هایش را بخواند. دی این پروازها را چنین توصیف می نماید: وسیلۀ ارتباطی ما با یکدیگر که پیوندهای خانوادگی مان را محکم می نماید.

دی می گوید می توانیم از نحوۀ ارتباط کبوتربازها با پرندگانشان درس بگیریم، چون این ارتباط همراه با توجه عمیقی است که می توانیم عشق بنامیم. نگهداری کبوتر با گونه ای خانه دوستی لطیف همراه است که داستان های رایج دربارۀ طبیعت مردانۀ طبقۀ کارگر را زیر سؤال می برد. تمیزکاری کبوترخانه ها، مراقبت از جوجه ها، پاک کردن فضولات، وزن کردن دانه ها و نگهداشتن آرام کبوترها در دست برای معاینۀ دقیق و محبت آمیزشان؛ عجیب است که همۀ این ها نشانگر نقش های تمیزکاری و خانه داری، آشپزی و فرزندپروری است که طبق عرف به زنان نسبت داده می شود. دی به این غرابت و نتایج آن مطلع است و همین مطلعی به او مزیت خاصی در فهم معنای پدری، مردبودن و تشکیل خانه و کاشانه می دهد. در کتاب جَلدکردن شباهت های زندگی خانوادگی انسان ها و زندگی کبوترخانه ای کبوترها به زیبایی بیان شده است. دی از طرفی چشم انتظار تولد پسرش و از طرفی نیز چشم به راه بازگشت کبوترهایش است؛ در هر دو صورت باید صبوری، اطمینان، امید و پذیرش بی چون وچرا را بلد باشد. دی پس از به دنیا آمدن پسرش، در حالی که بازوانش را در باغچۀ خانه گهوارۀ فرزندش می نماید نگاهش به آسمان در پی بازگشت پرنده هایش است. و در حالی که جوجه ها را برای پرواز آموزشی به نقاطی دور از خانه می برد، با افکار و ترس هایی قدیمی روبرو می شود که می داند بر نحوۀ تربیت فرزند اول خودش و همسرش تأثیر می گذارد. دخترش دورا هنگام تولد آسیب دیده بود و همین باعث شد دی همواره نگرانش باشد و در مراقبت از او زیاده روی کند. اما درنهایت با بردن جوجه کبوترها به پروازهای آموزشی درمی یابد که دلواپسی در هر بار آزادسازی نتیجۀ جداییِ اجباریِ ناخوشایند اما لازم بود. هم من و هم کبوترها احتیاج داشتیم از آن درس بگیریم.

احساس همسانی با موجودی خاص سخت نیست، مثل تجربۀ زیبای یک گربه که از خواب بلند می شود و بدنش را کش و قوس می دهد یا نشاط باشکوه سگی که با سرعت تمام می دود. یکی از کارهای خوب دی در کتابش -در کنار خیل حرف های دلپذیر کتاب- طرح این پرسش است که احساس همدلی با کسی دیگر یا با یک دسته پرنده چه مفهومی می تواند داشته باشد. در سیر روایی کتاب، دی شخصیتی پیچیده می شود، پدر، همسر، نویسنده، معلم، اما شخصیت دیگری نیز می گیرد، فردی دارای هویتی گسترده تر که با دستۀ پرندگانش پیوند می خورد؛ او بخشی از نوعی مطلعی توزیع شدۀ فرضی است که الگوهای رفتاری و سفرهای کبوترانش را در بر می گیرد. او در تأیید کبوتربازهایی که دیدار می نماید می نویسد: به نظر می رسد دستۀ پرندگانشان بخشی از خودشان و آن ها نیز بخشی از پرندگانشان شده اند.

امروزه فقط مفاهیمی مثل خانه، تعلق و گذرگاه مرزی نیست که اهمیت سیاسی وافری دارد. بلکه نگرانی درخصوص نظارت و دخالت فناوری نیز اهمیت یافته است، همچنین نگرانی در این باره که مردانگی از لحاظ فرهنگی به صورت قالب هایی درآمده که ممکن است خاتمه، مثل کبوتر یعقوبی که پرهای گردنش جلوی دیدش را می گیرد، نتیجۀ عکس بدهد. نویسندۀ جَلدکردن با سیر در همۀ این قلمروها بی صدا، با دقت و پیوسته به این می اندیشد که اکنون در کجا قرار داریم. دی شرح می دهد که کبوترپرانی در بریتانیا خرده فرهنگی روبه مرگ است و رفته رفته عمدتاً پیرمردها مشغول آن می شوند، اما شاید هنوز امیدی به احیای آن باشد. یکی از کبوتربازها می گوید: مهاجران همچنان این رسم را زنده نگه می دارند. فکر می کنم این کار آن ها را به یاد خانه می اندازد. خوش بینیِ آرام کتاب دربارۀ قدرت ما برای تغییر و یادگیری عشق ورزی به موجودات کوچک مدت ها در ذهنم خواهد ماند. چقدر عالی است که کبوترها می توانند شیوه ای برای اندیشیدن به خانه یادمان بدهند، شیوه ای بی احتیاج از توسل به نژاد، تاریخ، مرزهای سیاسی و محرومیت. کبوترها وقتی بزرگ می شوند یاد می گیرند در خانه باشند و هر جای ممکن را به عنوان خانۀ خود انتخاب می نمایند.

  • این مطلب را هلن مک دونالد نوشته است و در تاریخ 20 آگوست 2019 با عنوان Pigeon Treat در وب سایت تایمز لیترری ساپلمنت منتشر شده است. وب سایت ترجمان آن را در تاریخ 4 دی 1398 با عنوان کبوتربازی نوعی فلسفه ورزی است و ترجمۀ مجتبی هاتف منتشر نموده است.

karnikan.ir: مجله کارنیکان: وبلاگ خبری و تحلیلی

kashia.ir: کاشیا | مجله گردشگری و مسافرتی

منبع: همشهری آنلاین
انتشار: 2 آذر 1400 بروزرسانی: 2 آذر 1400 گردآورنده: mahsanblog.ir شناسه مطلب: 33826

به "رابطه کفتربازی با فلسفه" امتیاز دهید

1 کاربر به "رابطه کفتربازی با فلسفه" امتیاز داده است | 5 از 5
امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "رابطه کفتربازی با فلسفه"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید