زندگینامه عطار نیشابوری، شاعر و عارف عظیم ایرانی - مهسان بلاگ

زندگینامه عطار نیشابوری

فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطّار نیشابوری از مشهورترین شعرا و عارفان تاریخ ایران به حساب می آید. وی در سال 540 ه. ق برابر با 1146 میلادی در قریه کدکن یا شادیاخ در نیشابور به جهان آمده است. البته درباره زمان تولد او همواره بحث بوده و بسیاری از تاریخ نویسان معتقدند سال ولادتش 513 ه. ق و برخی دیگر سال تولدش را 537 ه. ق می دانند. نام او محمّد، لقبش فریدالدّین و کنیه اش ابوحامد بوده و در شعرهایش بیشتر عطّار و گاهی نیز فرید تخلص نموده است.

خانواده عطار

نام پدر عطّار ابراهیم کدکنی با کنیهٔ ابوبکر و نام مادرش رابعه بوده است. متاسفانه درباره دوران کودکی و زندگی خانوادگی او اطلاعات زیادی وجود ندارد. گفته می گردد که پدرش در نیشابور به شغل عطاری یعنی داروفروشی مشغول بوده و او داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخته است. وی علاقه ای به مدرسه و خانقاه نشان نداده و پس از فوت پدر محمد عطار جای پدر را گرفته و شغل وی را ادامه داده است. گفته شده هر دوی آن ها از عطاران ماهر زمان خود بوده اند.

انقلاب روحی و ورود به عرصه شعر و عرفان

مشهورترین داستانی که در این باره گفته شده است به نقل از جامی است به این صورت که:

عطار در محل کسب خود مشغول به کار بود که درویشی از آنجا گذر کرد. درویش درخواست خود را با عطار در میان گذاشت، اما عطار همچنان به کار خود می پرداخت و درویش را نادیده گرفت. دل درویش از این رویداد چرکین شد و به عطار گفت: تو که تا این حد به زندگی دنیوی وابسته ای، چگونه می خواهی روزی جان بدهی؟ عطار به درویش گفت: مگر تو چگونه جان خواهی داد؟ درویش در همان حال کاسه چوبین خود را زیر سر نهاد و جان به جان آفرین تسلیم کرد.

این رویداد اثری ژرف بر عطار گذاشته و باعث دگرگونی و تغییر جهت وی شده است. او بعد از این حادثه کار خود را رها نموده و راه حق و عرفان را پیش گرفته است. البته باید بدانید که هیچ سند و مدرک معتبری راجع به این داستان و دوران ابتدایی زندگی عطار وجود ندارد.

مرگ عطار

عطار در سال 618 هجری قمری با حملهٔ مغول و به دست سربازان مغول در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. مقبره شیخ عطار نیشابوری در نزدیکی شهر نیشابور قرار گرفته است که تا به حال چندین بار بازسازی و تعمیر شده است. در تقویم روز 25 فروردین روز ملی عطار است.

معرفی آثار عطار نیشابوری

گفته می گردد بسیاری از آثار وی توسط مغولان سوزانده شده است و آثاری که در حال حاضر در دست ما است مربوط به قبل از حمله مغول است که توسط خودش یا نزدیکان و دوستانش به شهر های دیگر برده شده است. به همین دلیل در طول تاریخ آثار بسیاری به عطار نسبت داده شده. اما آثار مسلم عطار طبق پژوهش های محمدرضا شفیعی کدکنی و عبدالحسین زرین کوب بدین گونه است:

اسرارنامه

اسرارنامه به احتمال زیاد یکی از نخستین آثار عطار است که شامل 3305 بیت در 22 مقاله است. سه مقاله اول آن به ترتیب دربارهٔ توحید و نعت رسول اکرم و فضائل خلفای راشدین است و از مقاله چهارم به بعد موضوعات مختلفی مانند عشق، خرد، معاد و … و مراتب موجودات آورده شده است.

منطق الطیر

معروف ترین داستان عطار و یکی از شاهکار های زبان فارسی مقامات الطیور یا منطق الطیر است که در مهمترین داستان آن به توضیح سفر مرغان به درگاه سیمرغ می پردازد. ابیات این کتاب حدود 4300 تا 4600 بیت است و موضوع اصلی آن جست و جوی عرفان یعنی شناختن راز های هستی است.

الهی نامه

این منظومه که عطار خود در اواخر عمرش در مختارنامه با نام خسرونامه به آن اشاره می نماید حدود هفت هزار بیت دارد. این ابیات که با ستایش خدا و نعت پیامبر و مدح خلفا آغاز می گردد مجموعه ای از قصه های بلند و کوتاه مبتنی بر گفت و شنود پدری پادشاه با شش پسر خود است. الهی نامه شش فصل مهم، 22 مقاله و یک انتها دارد.

مصیبت نامه

این کار سومین اثر از آثار عطار است که دارای 7539 بیت است و در آن به توضیح مصیبت ها و گرفتاری های روحانی سالک و مشتمل می پردازد. همچنین دارای حکایت های فرعی بسیار خواندنی و جذاب است. از لحاظ موضوعی این کار بسیار ضبیه به منطق الطیر است.

مختارنامه

این اثر مجموعه رباعیات او است که دارای پنجاه باب بنا بر مضامین مختلف دسته بندی شده است. ارزش این اثر بیشتر جنبه ادبی و زبانی دارد تا جنبه عرفانی.

تذکرهالاولیا

کتاب عرفانی عطار است که شامل مقدمه و 72 باب است. او در این کتاب به توضیح حال و سرگذشت مربوط به نود وهفت تن از اولیاء و مشایخ تصوف می پردازد.

دیوان اشعار

این کتاب مجموعه ای از اشعار به صورت قصاید و غزلیات با مضامین گوناگون مانند عاشقانه، عارفانه و … است.

ویژگی آثار عطار نیشابوری

آثار شیخ به دو دسته منظوم و منثور تقسیم می گردد:

• آثار منظوم او عبارت است از دیوان اشعار و مثنویات او عبارت است از: الهی نامه، اسرار نامه، مصیبت نامه، وصلت نامه، بلبل نامه، بی سر نامه، منطق الطیر، جواهر الذات، حیدر نامه، مختار نامه، خسرو نامه، اشتر نامه و مظهر العجایب.
• معروف ترین اثر او به صورت منثور تذکره الاولیا است.

از مهمترین ویژگی های که در آثار او مشاهده می گردد می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• با آوردن کلام ساده و بی پیرایه و خالی از هرگونه آرایش سعی می کرد مقاصر عرفانی خود را مطرح کند.
• همچنین با استفاده از از تمثیلات و بیان داستان ها و حکایات مختلف سعی در جذب مخاطب دارد.
• معمولا در کلامش سوز و گداز خاصی وجود دارد که بسیار تاثیرگذار است.
• اندیشه ژرف او به بهترین شکل در این اشعار نمود یافته است.
• او زبان به مدح کسی نگگردده و هیچ شعری از او که در آن پادشاهی را ستوده باشد یافت نمی گردد.

سخن انتهای

امیدواریم از خواندن زندگینامه عطار لذت برده باشید. خوب است بدانید عطار سرمایه های عرفانی شعر فارسی را که سنایی آغازگر آن است به کمال رسانده و راه را برای کسانی، چون مولوی باز نموده است.

در انتها پیشنهاد می کنیم علاوه بر زندگینامه عطار اگر به خواندن بیوگرافی مشاهیر ادبی دیگر علاقه دارید، از مطلب توضیح زندگینامه حافظ نیز در انگیزه دیدن کنید.

بانیما: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما

مجله سامی: مجله سامی: انجمن های گفتگو