غارهای سنگی کافر کلی؛ شگفتی اسرارآمیز مازندران - مهسان بلاگ

کافر کلی آمل: سفری به قلب رازهای کهن مازندران

در دل رشته کوه های البرز جایی در استان سرسبز مازندران سازه هایی باستانی و اسرارآمیز جای گرفته اند که هر بیننده ای را به فکر فرو می برند. به غارهای سنگی کافر کلی دخمه های سنگی کافر کلی هم گفته می شود. اما کافر کلی کجاست و چه رازهایی در دل خود پنهان نموده است؟ با خبرنگاران همراه شوید تا به قلب این معمای سنگی سفر کنیم.

موقعیت جغرافیایی

این مجموعه بی نظیر از دست کندهای انسانی در استان مازندران در مسیر چشم نواز لاریجان به فیلبند و تعییناً در دره با عظمت هراز از حوالی آبادی اسک تا روستای پنجاب گسترده شده است. در امتداد این مسیر طولانی و بر بلندای صخره هایی که رو به دره دارند، حدود 250 دخمه در دل کوه کنده شده اند.

برخی از این دخمه ها در دره های فرعی خودنمایی می نمایند و چشم انداز ای عجیب و در عین حال باشکوه را به وجود آورده اند. اگر از این مسیر عبور کنید این خانه های سنگی عجیب و خاص را در ارتفاعات خواهید دید که شما را به گذشته ای دور پرتاب می نمایند. تجمع این تعداد از دست کندها در یک محدوده و در دل صخره های صعب العبور کافر کلی را به پدیده ای خاص و منحصربه فرد در تاریخ معماری ایران تبدیل نموده است.

تاریخچه پر رمز و راز

با وجود کاوش ها و آنالیز های فراوان محققان هنوز هم به یک دلیل واحد و قاطع برای وجود این سازه های عجیب در دل کوه های البرز نرسیده اند. اما قوی ترین نظریه ها بر اساس یافته های باستان شناسی شکل گرفته اند.

سفالینه های کشف شده در این دخمه ها به اوایل دوران اسلامی ایران یعنی عصر ساسانیان و حدود هزار سال پیش، بازمی شود.

دورانی که ایران مورد هجوم اعراب نهاده شد و تغییرات عمیقی در ساختار اجتماعی و دینی آن پدید آمد. بر این اساس بسیاری از پژوهشگران معتقدند مردمان این منطقه ها برای عدم پذیرش دین تازه و در امان ماندن از حملات و فشارهای اعراب این خانه ها را در منطقه ها صعب العبور کوهستانی بنا نموده اند تا پناهگاهی امن برای زندگی طولانی مدت خود داشته باشند.

دلیل نام گذاری

نکته جالب توجه نام گذاری این دخمه هاست که خود بر نظریه ای که ذکر شد صحه می گذارد. در زبان مازندرانی کُلِی به معنای خانه یا محل زندگی است و از این رو کافر کلی به معنای محل زندگی غیرمسلمانان تعبیر می شود؛ نامی که رنج و مقاومت مردمان آن دوران را به خوبی بازتاب می دهد.

نبوغ معماری در دل سختی ها

شکل گیری این خانه های بسیار خاص در دل صخره ها نشان دهنده شرایط سیاسی و اجتماعی سخت آن دوران است. در عین حال ساخت چنین بناهایی در دل کوه که حتی امروزه نیز کار بسیار سختی به نظر می رسد اوج هوش، خلاقیت و مهارت معماری گذشتگان ما را به نمایش می گذارد.

به راستی چگونه می توان باور کرد که انسان هایی با این دانش و توانمندی بدون اجبار و جبر روزگار زندگی آسوده تر در دشت های حاصلخیز را رها نموده و به زندگی طاقت فرسا و سخت در دل صخره های البرز تن داده باشند؟ این خانه ها، روایتگر اراده ای محکم برای بقا و حفظ هویت اند.

شرایط امروز کافر کلی

متأسفانه، دسترسی به این مکان های اسرارآمیز حتی در عصر حاضر نیز سخت است. همین امر موجب شده که رسیدگی و حفاظت از آن ها تا به امروز بسیار کم مورد توجه قرار گیرد. امروزه دخمه های کافر کلی به محل زندگی خفاش ها تبدیل شده و فضولات پرندگان نیز آسیب های زیادی به بافت این سازه های باستانی رسانده است.

این میراث ارزشمند، نیازمند توجهی جدی برای حفظ و نگهداری است تا داستان مقاومت و نبوغ نیاکان ما برای همیشه زنده بماند. کافر کلی تنها یک مجموعه از دخمه های سنگی نیست؛ بلکه موزه ای زنده از تاریخ، مقاومت و معماری هوشمندانه مردمان ایران زمین است.

سفر به این منطقه نه تنها فرصتی برای تماشای طبیعتی بکر و کوهستانی را فراهم می آورد بلکه پنجره ای به سوی گذشته ای پر رمز و راز می گشاید و داستانی شنیدنی از پایداری و نبوغ نیاکانمان را روایت می کند. امید است این گنجینه پنهان البرز، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد تا آیندگان نیز بتوانند شاهد شکوه و عظمت آن باشند.

رازهای سنگی کافر کلی: شاهکار معماری دست کند ایرانی

سفر به قلب منطقه ها کوهستانی ایران همیشه با شگفتی های معماری همراه است اما در میان صدها بنای تاریخی، غارهای سنگی کافر کلی داستانی متفاوت برای گفتن دارند.

این میراث بی نظیر که شاید در نگاه اول تنها مجموعه ای از حفره های غیرقابل دسترس در دامنه سنگی یک کوه صعب العبور به نظر برسند در حقیقت مجموعه ای از خانه های سه طبقه با معماری حیرت انگیز هستند که تماماً با دستان انسان در دل صخره ها کنده شده اند.

کافر کلی نه یک بنای سنتی بلکه نتیجه اراده و مشقتی است که سازندگان آن به جان خریده اند تا پناهگاهی امن برای خود فراهم آورند. با خبرنگاران همراه باشید تا به رمز و راز سبک معماری این خانه های سنگی بپردازیم و دریابیم چرا زندگی در چنین مکان سختی انتخاب شده است.

اوج مهارت معماری در دل سنگ

ویژگی برجسته معماری دخمه های کافر کلی این است که هیچ مصالح بیرونی در ساخت آن به کار نرفته است؛ تمام اتاق ها، راهروها و طبقات، حاصل کنده کاری دقیق و ماهرانه در بافت سنگی کوه هستند. آنچه از دور شبیه پنجره هایی کوچک و ناممکن می کند، در واقع ورودی ها و روزنه های نوری خانه هایی است که با مهندسی شگفت انگیزی در سه طبقه مجزا سازماندهی شده اند.

بدون شک ایجاد چنین فضاهایی در عمق صخره ها کاری بسیار طاقت فرسا بوده اما نتیجه نهایی نشان از یک زندگی طولانی و برنامه ریزی شده دارد. با وجود سختی کار سازندگان توانسته اند جزئیاتی را در دل سنگ بتراشند که نشان از آسایش نسبی زندگی روزمره دارد.

جزئیات زندگی در دل کوه

خانه های کافر کلی با وجود موقعیت نامتعارف، دارای امکانات کاملی بوده اند که نشان می دهد ساکنانشان قصد ماندگاری داشته اند. این خانه ها نشانه هایی از یک زندگی کامل را در خود جای داده اند که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.

1. امکانات رفاهی

جالب است بدانید در داخل این خانه های سنگی آشپزخانه هایی وجود داشته که محل طبخ غذا بوده است. بعلاوه نشانه هایی از سرویس های بهداشتی و سیستم های دفع فاضلاب به چشم می خورد که نشان دهنده اهمیت بهداشت در این محیط بوده است.

2. مدیریت آب

یکی از مهم ترین چالش های زندگی در کوهستان دسترسی به آب است. در دخمه های کافر کلی مخازن و کانال های راهنمایی آب دیده می شود که نشان دهنده یک سیستم هوشمند برای جمع آوری و نگهداری آب باران یا چشمه های کوهستانی است.

3. ارتباط بین طبقات

تردد بین طبقات سه گانه این خانه ها به وسیله پله هایی سنگی و کنده شده در دل صخره ممکن می شده است؛ مسیری که تردد را برای ساکنان آسان می کرد.

با این حال این معماری دست کند فاقد نظم و وحدت سبکی است. برخی از خانه ها تنها یک دهانه ورودی دارند در حالی که برخی دیگر به وسیله راهروها یا حتی سوراخ هایی به ابعاد حدوداً یک متر در سقف به طبقات بالاتر یا خانه های مجاور متصل می شوند.

دلیل زندگی در دل کوه

شاید بزرگترین پرسش در مورد کافر کلی دلیل انتخاب چنین موقعیت مکانی باشد. با توجه به وجود تمامی امکانات لازم برای یک زندگی عادی این سؤال پیش می آید که چرا سازندگان به جای استقرار در دامنه های امن و گرم تر، منطقه ها صعب العبور با آب و هوای کوهستانی بسیار سرد را برای ساخت خانه انتخاب نموده اند؟

اگر هدف صرفاً یک زندگی عادی و آرام بود منطق حکم می کرد که خانه ها در ارتفاعات پایین تر ساخته شوند تا از وزش باد و سرمای شدید کوهستان در امان باشند. این تناقض فرضیه زندگی عادی را تضعیف نموده و در مقابل، فرضیه زندگی اجباری، مقطعی و با رویکرد دفاعی بالا را تقویت می کند.

قرارگیری در ارتفاعات نه برای رفاه بلکه برای امنیت بوده است. ساکنان این دخمه ها احتمالاً در دوره های خاصی که تهدید نظامی یا سیاسی وجود داشته مجبور به پناه گرفتن در این خانه های مستحکم و مخفی شده اند.

مقر نگهبانی: مهر تأیید بر کاربری دفاعی

مهم ترین سند معماری که کاربری دفاعی این مجموعه را ثابت می کند وجود مقرها و جایگاه های نگهبانی است. این بخش های خانه در برترین موقعیت های استراتژیک و دیده بانی (بیشتر در طبقات دوم و سوم) ساخته شده اند.

این مقرها که اشراف کاملی به دامنه کوه و مسیرهای دسترسی دارند بیان گر اهمیت بسیار بالای امنیت برای ساکنان بوده اند. این تدابیر نشان می دهد که معماری غارهای سنگی کافر کلی فراتر از یک سرپناه معمولی یک دژ مستحکم برای حفاظت در برابر دشمنان یا خطر بوده است.

کشف دخمه های دست کند کافر کلی پلمون

در شرق روستای سرسبز پلمون و در مسیر جاده ای که به شهرهای رینه و روستای آب گرم رهسپار می شود چشمانتان به کوهی بزرگ الجثه می افتد. این کوه، با ابهتی خاص درست در 700 متری رودخانه خروشان هراز و در فاصله 85 کیلومتری از آمل زیبا رازهای خود را در دل صخره هایش پنهان نموده است.

در سینه این کوه، حدود 35 دخمه دست کند به چشم می خورد که هر کدام نمادی از ایستادگی و نبوغ انسان های گذشته است.

دژی استراتژیک در قلب صخره ها

این دخمه ها چیزی فراتر از یک سکونتگاه ساده هستند؛ ساختاری مستحکم و استراتژیک دارند که بی شک شباهت زیادی به یک دژ نظامی باستانی دارد. گویی ساکنان آن ها برای دفاع از خود در برابر هر تهدیدی، سخت ترین و نفوذناپذیرترین مکان ها را برای زندگی برگزیده اند.

استحکام این سازه ها به حدی است که دستیابی به برخی از قسمت های آن ها بسیار سخت و حتی در مواردی بدون ابزار حرفه ای صخره نوردی غیرممکن به نظر می رسد. این ویژگی خاص دخمه های پلمون را به یکی از منحصربه فردترین نمونه ها در ایران تبدیل نموده است.

معماری در دل سنگ: از طاقچه تا ستون های نگهدارنده حیوانات

با ورود به این خانه های سنگی حیرت زده تر خواهید شد. تعداد طبقات در هر یک از این دخمه ها فرق دارد و نشان از معماری هوشمندانه و متناسب با نیازهای ساکنان خود دارد. دیوارهای برخی از اتاق ها تا ارتفاع 60 سانتی متر با کاهگل ساخته شده اند که نوعی عایق طبیعی و مقاوم را فراهم می نموده است. اما دیوارهای دفاعی، با ترکیبی از سنگ، ساروج و کاهگل، استحکامی بی نظیر به این سازه ها بخشیده اند.

درون اتاق ها، طاقچه هایی در مقدار های مختلف به چشم می خورند که روزگاری محل نگهداری ابزار و وسایل زندگی روزمره بوده اند. البته در برخی موارد، بقایای ابزار جنگی نیز بر روی این طاقچه ها یافت شده که فرضیه ماهیت نظامی این مکان را تقویت می کند.

یکی از مجذوب کننده ترین کشفیات، وجود چند ستون سنگی به ارتفاع 50 سانتی متر و قطر 20 سانتی متر در یکی از اتاق هاست که به کف و دیواره غار چسبیده اند. به نظر می رسد این ستون ها برای بستن حیوانات به کار می رفته اند و نمادی از همزیستی انسان و دام در این پناهگاه های سنگی هستند.

ردپای تاریخ در دخمه های باستانی کافر کلی: از دوران اولیه اسلامی تا امروز

راز و رمز تاریخ این دخمه ها هنوز به طور کامل گشوده نشده است، اما کاوش های اطراف دخمه های پلمون، نمونه هایی از سفال های قرمز رنگ با شاموت (نوعی ماده افزودنی در سفالگری) را به دست داده که ظاهراً مربوط به دوران اولیه اسلامی است.

این یافته ها نشان می دهد که این دخمه ها، حتی اگر قدمتی پیش از اسلام داشته باشند، در دوران اسلامی نیز مورد استفاده نهاده شده و شاهد زندگی و عبور نسل های مختلفی بوده اند. دخمه های دست کند کافر کلی پلمون، تنها بخشی از شکوه تاریخ و فرهنگ پنهان ایران است.

این مجموعه بی نظیر نه تنها یک جاذبه گردشگری بلکه یک گنجینه باستان شناسی است که هر بار رازهای تازهی را برملا می کند. اگر در پی تجربه ای متفاوت و سفری به اعماق تاریخ و فرهنگ هستید، خرید بلیط هواپیما و بازدید از این پناهگاه های سنگی اسرارآمیز در دل کوهستان های مازندران تجربه ای فراموش نشدنی خواهد بود.

دخمه های باستانی کافر کلی آب اسک

در مسیر پرهیجان جاده هراز درست در شرق روستای آب اسک و در همسایگی رودخانه خروشان هراز کوهی بلند قامت راز خود را در دل صخره هایش پنهان نموده است؛ مجموعه ای از دخمه های دست کند که گویی قصه های ناگفته ای از دوران های کهن را در سینه دارند.

این پناهگاه های سنگی که در فاصله ای از دامنه کوه بنا شده اند با آمل حدود 90 کیلومتر فاصله دارند و عظمت رودخانه در پایین دست بر شکوه این سازه های تاریخی افزوده است.

معماری منحصربه فرد و زندگی در عمق کوه

برخی از این دخمه ها با فاصله ای اندک از پرتگاه گویی در آغوش صخره ها جای گرفته اند. تعداد این دخمه ها نسبت به دخمه های پلمون کمتر است اما هر کدام داستانی شنیدنی برای روایت دارند. تنها یکی از این دخمه ها دارای دو طبقه است و ورودی طبقه اول آن از سمت شرق با کندن جای پا در دل سنگ قابل دسترسی است.

برای رسیدن به طبقات بالاتر در سایر دخمه ها از سوراخی در سقف استفاده شده و ورودی ها با سکوهایی حدود 60 سانتی متر و طاق های قوسی شکل معماری خاصی را به نمایش می گذارند. تعبیه نورگیر در برخی از این ورودی ها نشان از هوشمندی سازندگان در بهره گیری از نور طبیعی دارد.

در مقایسه با دخمه های پلمون دخمه های آب اسک از سادگی بیشتری برخوردارند. این سادگی، این گمان را قوت می بخشد که ساکنان این دخمه ها پیش از ساکنان دخمه های پلمون در این پناهگاه ها زیسته اند.

ماهیت دخمه های کافر کلی

هرچند که ماهیت دقیق غارهای سنگی کافر کلی همچنان در هاله ای از ابهام قرار گرفته است اما شگفت انگیز بودن وجود آن ها انکارناپذیر است. گویی در روزگاری دور مردمی هراسان از غارت و حمله پناهگاهی امن در دل این کوهستان یافته اند.

قدم گذاشتن در میان دیوارهای کاهگلی این دخمه ها حس زندگی را در شما زنده می کند؛ تصور روزهایی که بوی نان تازه در هوای سرد کوهستان می پیچیده و صدای خنده بچه ها در فضا طنین انداز می شده است.

بازدید از دخمه های باستانی کافرکلی

اگر شما هم ترغیب شده اید تا از غارهای سنگی کافر کلی، این مکان باستانی در دل استان مازندران تماشا کنید در ادامه با خبرنگاران همراه باشید تا شما را با نکاتی که خوب است پیش از بازدید در فکر داشته باشید آشنا کنیم.

مسیر دسترسی به دخمه های کافر کلی و پلمون

برای رسیدن به این گنجینه تاریخی باید مسیر جاده زیبای هراز را در پیش بگیرید. حدود 78 کیلومتر پس از خروج از تهران و تقریباً پنج کیلومتر بعد از روستای آب اسک به منطقه تماشای پلمون خواهید رسید.

در این نقطه در پی تابلوی رستوران سالاری در سمت چپ جاده باشید. درست در کنار این رستوران مسیری آسفالت شده به چشم می خورد که شما را وارد قلمرو دخمه های کافر کلی می کند. این جاده بعلاوه یکی از راه های دسترسی به شهر رینه نیز محسوب می شود.

پس از ورود به جاده آسفالت کنار رستوران در همان پیچ اول یا دوم می توانید فضای مناسبی برای پارک امن خودروی خود بیابید. از همین نقطه با نگاه به سمت شمال و چپ جاده هراز می توانید دخمه های سنگی را در دل کوه مشاهده کنید. بقیه مسیر یک پیاده روی دلپذیر و حدود 20 دقیقه ای به وسیله پاکوبی تعیین شما را تا پای این دخمه های اسرارآمیز راهنمایی خواهد نمود.

نکات کلیدی برای بازدید

1. در بازدید از دخمه ها هیجان و کنجکاوی شما برای کشف فضای داخلی آن ها طبیعی است. یکی از دخمه ها به راحتی قابل بازدید است و می توانید وارد آن شوید. اما اکیداً توصیه می شود از کوشش برای ورود به دخمه های دیگر که دسترسی به آن ها سخت است خودداری کنید. دیواره های این دخمه ها ممکن است ریزشی باشند و عدم وجود مسیر تعیین و تجربه کافی می تواند منجر به حوادث ناگوار شود.

2. در صورت ورود به دخمه های قابل دسترسی توجه داشته باشید که فضای داخلی آن ها خاکی است و به دلیل محدودیت فضا آهسته گام بردارید تا گرد و خاک شما را آزار ندهد و تجربه ای دلنشین تر داشته باشید.

3. اگر زمان و حوصله کافی دارید می توانید کمی در دره غربی دخمه ها به سمت بالا حرکت کنید. این پیاده روی علاوه بر فعالیت بدنی سبک چشم اندازی بی نظیر و وسیع تر از منطقه پلمون را پیش روی شما قرار خواهد داد.

در میان سنگی که تمامی دخمه ها را در بر گرفته بقایای آبشاری خشک شده را خواهید دید. این نشانه، یادآور دوران پرآبی این منطقه است زمانی که شاید زندگی در این دخمه ها با صدای دلنشین آب همراه بوده و منظره های رؤیایی را از پنجره های سنگی آن ها به نمایش می گذاشته است.

4. دخمه های دست کند منطقه پلمون به دلیل فاصله از روستاها و منطقه ها مسکونی عموماً خالی از سکنه هستند. اما در منطقه ها دیگر گاهی دخمه هایی در نزدیکی سکونتگاه های روستایی به وسیله اهالی به عنوان انبار علوفه یا وسایل دیگر مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین همیشه با احترام به حریم خصوصی ساکنان محلی بدون هماهنگی و اطلاع قبلی به این گونه مکان ها نزدیک نشوید و حریم شخصی آن ها را رعایت کنید.

برترین زمان بازدید

• بهار (اواسط فروردین تا اواخر خرداد)

در این فصل طبیعت در زیباترین حالت خود قرار گرفته است، هوا معتدل و دلپذیر است و بارندگی ها طراوت خاصی به منطقه می بخشد. بعلاوه پوشش گیاهی تازه و شکوفه های بهاری منظره ها فوق العاده ای را خلق می نمایند و زمان مناسبی برای بازدید به حساب می رود.

• پاییز (اواخر مهر تا اواسط آذر)

در این زمان جنگل ها به هزاران رنگ پاییزی در می آیند و زیبایی خیره نماینده ای دارند. هوا خنک و دلپذیر است و برای پیاده روی و گشت و گذار بسیار مناسب است. البته احتمال بارندگی بیشتر است.

• تابستان (تیر تا شهریور)

در این زمان هوا گرم تر است، اما در ارتفاعات و داخل غارها هوا خنک تر خواهد بود. این فصل برای کسانی که در پی فرار از گرمای شهرهای مرکزی هستند مناسب است.

• زمستان (دی تا اسفند)

در این فصل منطقه ممکن است پوشیده از برف باشد و دسترسی به غارها سخت شود. برای بازدید در زمستان حتماً از آمادگی کامل و تجهیزات مناسب (کفش های ضد آب، لباس گرم) اطمینان حاصل کنید.

جمع بندی

غارهای سنگی کافر کلی آمل بیش از یک مجموعه غار ساده هستند. آن ها کتاب های سنگی اند که هر حفره و دالانشان فصلی از تاریخ ناگفته این مرز و بوم را در خود جای داده است. این مکان شاهدی بر اراده و خلاقیت انسان باستانی است که در دل صخره ها پناهگاهی امن و محلی برای زندگی و بقا ساخته است. اگر به بازدید از مکان های تاریخی و باستانی با تور گردشگری علاقه دارید و به مازندران سفر می کنید حتماً از این دخمه های اسرارآمیز تماشا کنید.

سؤالات متداول

غارهای سنگی کافر کلی کجا هستند؟

در استان مازندران در مسیر چشم نواز لاریجان به فیلبند و تعییناً در دره با عظمت هراز از حوالی آبادی اسک تا روستای پنجاب گسترده شده است.

دخمه های کافر کلی متعلق به چه دوره ای هستند؟

سفالینه های کشف شده در این دخمه ها به اوایل دوران اسلامی ایران یعنی عصر ساسانیان و حدود هزار سال پیش، بازمی شود.

آیا می توان از غارهای کافر کلی بازدید کرد؟

بله می توان از این دخمه ها بازدید کرد و وارد برخی از آنها شد.

برترین زمان بازدید از غارهای کافر کلی چه موقعی است؟

بهار و تابستان برترین زمان بازدید از این مکان تاریخی به شمار می رود.