موج سواری کرونایی در بازار کتاب کودک، بازار در تصرف قوی ترها - مهسان بلاگ

آمار ها از کاهش 20 درصدی فراوری کتاب کودک و نوجوان در سال 1399 در مقایسه با سال 1398 حکایت دارد که با توجه به کاهش 10.2 درصدی فراوری کل در این سال، بیشترین افت را در میان سایر گروه های مضمونی نشان می دهد. مطابق با آمار، شمارگان کل کتاب های این حوزه، 25 درصد کاهش داشته است. شرایط نامطلوب بازار کتاب کودک با تعطیلی های ناشی از شیوع کرونا، نبود کاغذ و وابستگی فروش کتاب به حضور کودک در کتاب فروشی های فیزیکی و کم توجهی ناشران این حوزه به ظرفیت های فضای مجازی برای معرفی و تبلیغ کتاب تشدید شده است. چه تحلیلی از 16 ماه درگیری ناشران کتاب کودک با کرونا دارید؟

به نظرم درباره آمار های نشر باید کمی دقیق تر صحبت کنیم؛ به ویژه اینکه در دو سال اخیر، کاغذ تعاونی بین ناشران توزیع شده است. یکی از دلایل ضرورت توجه بیشتر در ارائه تحلیل براساس آمار های نشر، اقدام بعضی ناشران ـ دریافت نمایندگان کاغذ دولتی ـ در درج شمارگان غیر واقعی است. حدود دو دهه قبل هم که کاغذ دولتی بین ناشران توزیع می شد، این مشکل وجود داشت و بعضی ناشران 2000 نسخه را 5000 نسخه اعلام و بر همین اساس، سهمیه کاغذ دریافت می کردند؛ بنابراین باید درصدی خطا ناشی از ارائه آمار های اشتباه از سوی ناشران را در آنالیز آمار های نشر در نظر بگیریم و به نظرم افت فراوری و شمارگان کل و بعلاوه در حوزه کودک و نوجوان بیش از این آمار ها است.

مسائل اجتماعی، مالی، سیاسی و فرهنگی، تحلیل مسائل را سخت نموده و نمی توان بر یک عامل، به اسم عامل اصلی در بروز مسائل فرهنگی به اصطلاح انگشت گذاشت؛ مثل اینکه بگوییم همه مسائل نشر ناشی از کتاب نخواندن مردم است.

با تضعیف بنیان های مالی، مردم بی تردید بعضی مایحتاج خود را حذف می نمایند؛ به اسم مثال با کاهش 50 درصدی مصرف گوشت در تهران، در پی افزایش قیمت شدید آن بعضی تحلیل ها می گوید خانواده ها پیش از حذف گوشت، قطعا کالا های فرهنگی ـ کتاب ـ را از سبد خانوار حذف نموده اند. تعطیلی های مکرر کتاب فروشی ها و دفاتر نشر، لغو دو نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال گذشته و از بین رفتن سود 20 تا 30 درصدی بعضی از ناشران کودک و نوجوان، لغو همه نمایشگاه های استانی، تاثیر دلایل فرهنگی کتاب نخواندن مردم ایران را تشدید نموده است. برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران تا حدودی، بر بهبود اوضاع ناشران کتاب کودک تاثیر گذاشت.

بعد از شیوع ویروس کرونا، بعضی ناشران کودک و نوجوان به ظرفیت های فضای مجازی برای معرفی، تبلیغ و فروش توجه کردند و تا حدودی پیروز شدند، فروش خود را در سطح سال های قبل حفظ نمایند. البته باید توجه داشته باشیم که قیمت کتاب کودک و نوجوان، سه تا چهاربرابر افزایش پیدا نموده و کتاب 5000 تومانی، به 20 هزار تومان رسیده؛ بنابراین فروش از نظر تعداد نسخه، کاهش اما رقم فروش به علت افزایش قیمت کتاب حفظ شده است؛ به اسم مثال اگر ارزش ریالی کتاب های فروش رفته ناشری در دو سال گذشته ـ 1399 و 1398 ـ سه میلیارد باشد، از نظر تعداد به یک سوم کاهش پیدا نموده است.

شرایط ترسیم شده، برنامه ریزی و تعریف راهبرد برای برون رفت از وضع نامطلوب را ضروری نموده است. چه راهبرد هایی را موثر می دانید؟

خیلی از راهکار ها در اختیار ناشران نیست و به نظر می رسد تک تک گره ها و مسائل مبتلا به جامعه باید باز گردد تا نوبت به مسائل حوزه فرهنگ و کتاب برسد. کاغذ دولتی، نصف قیمت بازار آزاد توزیع شد اما فقط 10 تا 15 درصد بر کاهش قیمت تمام شده کتاب تاثیر گذار بود. بعضی ناشران قدرتمند هم حتی کاغذ دولتی دریافت ننموده اند و براساس کاغذ آزاد به چاپ و قیمت گذاری کتاب اقدام نموده اند.

بسیاری از ناشران کودک، در این شرایط به ارتباط مستقیم با مخاطب در قالب فضای مجازی توجه نموده اند؛ بنابراین نقدی می فروشند و به جای تخفیفِ 30 یا 40 درصدی به مراکز پخش و دریافت چک های 8 ماهه، تخفیف 20 درصدی را مستقیم به خریدار می دهند. بسیاری از ناشران به فضای مجازی رو آورند که البته فعالیت در این فضا، چندان ساده نیست و به استفاده از ادمین های متخصص و پرداخت حقوق های قابل توجه احتیاج دارد.

همان طور که گفتم تک تک گره ها و مسائل جامعه باید ازسوی متولیان باز گردد. دهه 70 و یا 80 شمارگان کتاب کودک کمتر از 5000 نسخه نبود و یک نوبت چاپ، طی یک سال فروخته می شد. اواخر دهه 60 هم شمارگان کتاب کودک، 15 یا 20 هزار نسخه بود که 6 یا هشت ماهه فروش می رفت.

شرایط بازار نشر قابل پیش بینی نیست، در این شرایط ناشران قدرتمند با فراوری رضایت بخش به فعالیت خود ادامه می دهند و از امکانات تبلیغ در صدا وسیما هم استفاده می نمایند اما مگر چند ناشر در حوزه کودک و نوجوان این گونه اند؟ شاید به تعداد انگشتان یک دست، ناشر قدرتمند در این حوزه فعالیت می نماید که سالانه 500 و یا 1000 اسم فراوری دارند و 85 تا 90 درصد ناشران کودک و نوجوان، میانه و ضعیف اند که نتوانستند خودشان را حفظ نمایند.

سال هاست درباره ناشران حرفه ای و غیر حرفه ای و ضرورت غربال صنعت نشر از ناشران غیر حرفه ای بحث می گردد. چقدر بحران کرونا و سختی های موثر بر کاهش فعالیت ناشران کودک را در شکل گیری این غربال به اسم یک فرصت موثر قلمداد می کنید؟

به نظر می رسد کرونا مانند بسیاری از بحران ها، هم فرصت بود و هم تهدید. سهام شرکت آمازون، با گذشت چند ماه از همه گیری، سه -چهاربرابر رشد کرد. مشابه این شرایط در حوزه نشر کشور و ناشران کودک رخ داد. آن دسته از ناشران که با شرایط منطبق شدند، توانستند در یک سال و نیم گذشته به فعالیت خود ادامه دهند. من به اسم مدیر انتشارات مهاجر در گام نخست، کاهش هزینه ها را در دستور کار قرار دادم؛ به اسم مثال پیش از کرونا با 10 نیروی انسانی و با آغاز کرونا با سه نیروی انسانی نشر را اداره می کنم؛ بعلاوه کوشش کردم راه های تازه فروش را پیدا کنم. بسیاری از ناشران قدرتمند کودک و نوجوان از فرصتی که کرونا ایجاد کرد، به خوبی استفاده کردند؛ چراکه توان فراوری بسیاری از ناشران در پی تاثیر کرونا بر بازار از بین رفت و ناشران قدرتمند با فراوری افزون، بازار ناشران ضعیف و میانه را هم اشغال کردند؛ یعنی تحقق قانون طبیعت. ناشران قدرتمند خصوصی حوزه کودک به تاسیس فروشگاه های عظیم کتاب فکر کردند که در آینده خبر ها بیشتری از آن ها خواهیم شنید.

بنابراین قطعا کرونا و دیگر شرایط سخت، زمینه ساز غربال ناشران غیرحرفه ای از بدنه صنعت نشر خواهد شد. البته بعد از گذشت 16ماه از شیوع کرونا، این غربال انجام شده است؛ به عبارت دیگر ناشران قدرتمند، ماندگار شدند و ناشران ضعیف از بین رفته اند؛ اما در کشور های غربی که می دانیم در آن ها چرخ بازار ها بر اصل رقابت آزاد می چرخد هم دولت ها با توجه به اهمیت فرهنگ، از فعالان این عرصه حمایت می نماید. فکر می کنم طی دو سال گذشته پشتیبانی جدی از ناشران را شاهد نبودیم در حالی که اوایل دهه 70 براساس گفت و گویی که با معاون وقت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتم، دولت حدود 70 میلیون دلار فقط برای تامین کاغذ هزینه می کرد، بعلاوه حداقل 1000 اسم کتاب از ناشران کتاب می خریدند تسهیلات بانکی 14 درصد با پرداخت هفت درصدی بازپرداخت از سوی دولت، توزیع فیلم و زینک رایگان از جمله حمایت های دیگر دولت از صنعت نشر بود.

مبالغ 70 و یا 100 میلیون دلار در بسیاری از صنایع رقم قابل اعتنایی محسوب نمی گردد، اما در حوزه فرهنگ، رقم قابل توجهی است که فعالان این عرصه را حفظ می نماید و در بسیاری از کشور های جهان حمایت های مشابه وجود دارد؛ به اسم مثال در حالی که نظام سلامت ایران برای کنترل موج های مختلف کرونا، کتاب فروشی را جزو مشاغل گروه دو قرار داد، کتاب فروشی در بسیاری از کشور های جهان از جمله در اروپا جزو مشاغل گروه یک و ضروری تعریف شد و مردم توانستند با وجود قرنطینه گسترده، به کتاب دسترسی داشته باشند و بازار کتاب جریان داشت.

منظره بازار کتاب کودک را چطور می بینید؟

هرچند بسیاری از امور کشور چندان قابل پیش بینی نیست و به نظر می رسد با توجه به اینکه جامعه تاب و تحمل شرایط نا مطلوب تری را ندارد، مسئولان و متولیان امر براساس ضرورت، باید به فکر راه برون رفت باشند. امید واریم بازشدن گره ها در امور سیاسی و مالی بر عرصه فرهنگ و نشر در حوزه های مختلف آن از جمله کودک تاثیر بگذارد. قطعا در حوزه نشر، از جمله کودک و نوجوان افراد خلاق و صاحب ایده بر آینده بازار تاثیر خواهند گذاشت.

گروه آبان لوکس: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را زا ما بخواهید.