26 درصد جوان بیکار؛ پاشنه آشیل اقتصاد - مهسان بلاگ

به گزارش گروه مالی خبرنگاران، در حالی که براساس آمارهای رسمی، ایران از سال 1380 در شرایط پنجره جمعیتی قرار گرفته و بیش از دوسوم جمعیت کشور در سن کار و فعالیت یعنی 15 تا 64 سال قرار گرفته اند و درنتیجه فرصت طلایی و منحصربه فردی فراروی اقتصاد ایران فراهم شده است، اما آنالیز ها نشان می دهد نتوانسته ایم از این شرایط برای توسعه مالی کشور، کاهش بار تکفل نیرو و همچنین بهبود معیشت خانوارها استفاده کنیم. شاهد این شرایط، تعداد بالای جمعیت جوان بیکار در کشور است، به طوری که درحالی نرخ بیکاری کل نیروی کار ایران در تابستان امسال حدود 9.5 درصد بوده که این میزان برای جوانان 15 تا 24 ساله کشور بیش از 23 درصد و در سال گذشته و قبل از شیوع کرونا نیز بیش از 26 درصد بوده است. همچنین مقایسه نرخ بیکاری جوانان در سن مذکور با آمارهای جهانی نیز نشان می دهد نرخ بیکاری جوانان کشورمان 2 برابر میانگین جهانی است. اما عدم توانایی در استفاده مؤثر از پنجره جمعیتی که یکی از مؤلفه های آن، فقط به همین موارد محدود نمی گردد، چنانکه در ادامه بحث شده، طی 10 سال اخیر یک میلیون نفر از تعداد شاغلان در سن 15 تا 24 سال کشور کاسته شده است، همچنین درحال حاضر از 12.6 میلیون جوان در این سن، کمتر از دو میلیون جوان شاغل هستند. تعداد کم شاغلان جوان ایران در ظاهر با افزایش تمایل به تحصیل در دانشگاه های داخلی و خارجی شاید قابل توجیه باشد، اما نکته قابل تأمل اینکه، درحال حاضر از حدود 12.6 میلیون جوان در سن 15 تا 24 سال ایران، نزدیک به 3/3 میلیون نفر یا معادل 26 درصد از آنان نه مشغول تحصیلند، نه مشغول مهارت آموزی و نه درجایی شاغلند.

کاهش یک میلیونی تعداد شاغلان جوان

براساس آمارهای مرکز آمار ایران و مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، در تابستان امسال تعداد 574هزار و 705 نفر از جوانان در سن 15 تا 24 ساله کشور بیکار بوده اند. این تعداد بیکار جوان در سن 15 تا 24 سال حکایت از نرخ بیکاری 23درصدی این گروه دارد. البته این نرخ در سال های گذشته بین 26 تا 29 درصد بوده است. همچنین تعداد بیکاران در سن مذکور از یک میلیون نفر در سال های 90 و 91 به 713هزار نفر در سال 98 و درنهایت به 574هزار و 705 نفر در تابستان امسال رسیده است. فرایند نرخ بیکاری و تعداد بیکاران در سن 15 تا 24 ساله کشور طی سال های اخیر در ظاهر گویای شرایط مطلوبی است، چراکه هم از نرخ بیکاری و هم از تعداد بیکاران کاسته شده است. اما اگر سایر ابعاد جمعیت در سن 15 تا 24 سال را در نظر بگیریم، تازه مساله نه تنها گواه شرایط مطلوب نخواهد بود، بلکه از یک بحران گریزناپذیر هم خبر می دهد. مولفه های این بحران را به ترتیب می توانیم به این صورت آنالیز کنیم. مورد اول مربوط به تعداد شاغلان این گروه است. براساس آنچه هردو نهاد آماری بر آن صحه گذاشته اند، تعداد شاغلان جوانان در سن 15 تا 24 ساله کشور از دومیلیون و 970 هزار نفر در سال 90 به دومیلیون و 30 هزار نفر تا سال 98 و به یک میلیون و 913 هزار نفر در تابستان امسال رسیده است.

دومین شاخص آماری که گواه شرایط نامطلوب اشتغال و بیکاری جوان 15 تا 24 ساله بوده، مربوط به تعداد جمعیت فعال و غیرفعال این نیروی کار است، به طوری که براساس آمارهای دو نهاد آماری مرکز آمار و وزارت کار، تعداد کل جمعیت جوانان در این سن از حدود 14.8میلیون نفر در سال 90 به 12.6میلیون نفر در امسال رسیده است. همچنین درحالی که تعداد جمعیت غیرفعال (نه شاغل و نه در جست وجوی کار) جوانان در این سن در سال 90 حدود 10.8 میلیون نفر بوده، در سال های بعد این جمعیت به حدود 8 تا 9 میلیون نفر نیز رسیده بود اما حالا در تابستان 99 جمعیت غیرفعال در سن 15 تا 24 ساله به 10 میلیون و 154 هزار نفر رسیده است. درکنار افزایش جمعیت غیرفعال، جمعیت فعال در این سن نیز از چهارمیلیون و 42 هزار نفر در سال 90 به 2.7 میلیون تا سال 98 و به حدود 2.5 میلیون نفر در تابستان امسال رسیده است.

به طور خلاصه اینکه، درحالی طی سال های 1390 تا تابستان امسال تعداد بیکاران در سن 15 تا 24 سال کاهش 497هزار نفری داشته که طی این مدت از تعداد شاغلان در این سن حدود یک میلیون نفر کاسته شده و از تعداد جمعیت فعال (شاغل یا در جست وجوی کار) نیز یک میلیون و 554 هزار نفر کم شده است.

این نکته نیز قابل ذکر است که در نگاه اول ممکن است کاهش تعداد شاغلان و بیکاران را ناشی از کاهش تعداد جمعیت در سن 15 تا 24 سال تصور کنیم، اما زمانی که تعداد جمعیت غیرفعال در این سن را برای مثال با سال 97 هم مقایسه می کنیم، مشاهده می گردد به تعداد جمعیت غیرفعال بیش از 1.7 میلیون افزوده شده است. همچنین در تابستان امسال در مقایسه با تابستان سال گذشته این تعداد 418هزار نفر افزایش نشان می دهد.

مرور این آمارها نشان می دهد همانند دیگر سنین نیروی کار در ایران، یکی از دلایل کاهش نرخ بیکاری جوانان در سن 15 تا 24 سال، خروج بعضی بیکاران از بازار کار و پیوستن به خیل ناامیدان یا افراد دلسرد از یافتن کار بوده است. به عبارتی دیگر این شرایط را می توان با اثر جویندگان دلسرد بر بازار کار تحلیل کرد. اثر کارگران دلسرد شرح می دهد که در دوران رکود بسیاری از افراد بیکار یافتن شغل را تقریبا غیرممکن می یابند و بنابراین منصرف می شوند. این کارگران به جای تحمل هزینه های مرتبط با فعالیت های جست وجوی شغلی بی ثمر، تصمیم می گیرند از بازار رکودی و نیروی کار خارج شوند. نتیجه اثر جویندگان دلسرد این است که نرخ مشارکت نیروی کار فرایند دوره ای هم جهت با چرخه تجاری دارد و در زمان رکود کاهش یافته و در زمان رونق افزایش می یابد. به عبارت دیگر این اثر باعث کاهش نرخ مشارکت در زمان رکود می گردد.

پژوهش های صورت گرفته در این خصوص نشان می دهد یکی از دلایل این موضوع (کاهش نرخ بیکاری در کنار افزایش جمعیت غیرفعال)، شرایط ترکیب شغلی شاغلان کشور است؛ به گونه ای که از کل شاغلان ایران 54.6 درصد مزد و حقوق بگیر، 3.7درصد کارفرما، 36.8 درصد کارکن مستقل و 4.9 درصد کارکن فامیلی بدون مزد هستند. این درحالی است که در کشوری همچون آمریکا از کل شاغلان کشور، نزدیک به 94 درصد مزد و حقوق بگیر، 6 درصد کارکن مستقل و کمتر از یک درصد نیز کارکن فامیلی بدون مزد هستند. در آلمان نیز 90.4 درصد از شاغلان جزء افراد مزد و حقوق بگیر، در فرانسه نزدیک به 88 درصد، در کانادا نزدیک به 85 درصد، در استرالیا 83.4 درصد و در کره جنوبی نیز بیش از 75 درصد شاغلان جزء افراد مزد و حقوق بگیر هستند. در شرح این تفاوت باید گفت در اقتصادهایی که دارای بازار کار متشکل تری هستند سهم کارکنان مزد و حقوق بگیر از مجموع شاغلان در این اقتصاد بسیار بالاست، در مقایسه با مالی که سهم کارکنان مزبور به نسبت، کمتر است. در شرایط مشابه رکودی، در مالی که بازار کار متشکل تری دارد، افراد حتی در صورت از دست دادن شغل خود غالبا از بازار کار خارج نشده و به حالت بیکار در جست وجوی کار تبدیل خواهند شد. (معمولا به دلیل وجود سیستم های تامین اجتماعی و بیمه های بیکاری) بنابراین تعداد بیکاران در این اقتصادها به دلیل تبدیل بخشی از جمعیت شاغل به بیکار افزایش می یابد و همچنین جمعیت غیرفعال و نرخ مشارکت مالی به دلیل عدم خروج از بازار کار بدون تغییر می ماند. اما در اقتصادهایی که همانند کشورمان بازار کار متشکل تری نداشته و درصد شاغلان مزد و حقوق بگیر و دارای بیمه تامین اجتماعی کمتر است، افراد بیکار شده در حالت رکود، از جمعیت شاغل و بیکار به جمعیت غیرفعال تبدیل می شوند؛ چراکه ماندن در شرایط در جست وجوی کار، منافعی برای افراد مزبور نداشته و شاید مشمول هزینه هایی هم بگردد.

نرخ بیکاری جوانان ایرانی 2 برابر میانگین جهانی

گفته شد که نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله ایران بدون درنظر دریافت شرایط دوره کرونایی که به طور قابل توجهی موجب بیکار شدن بخشی از نیروی کار به ویژه در بخش های خدماتی (گردشگری، مشاغل پذیرایی، آموزشی و...) شده، طی 10 سال اخیر بین 26 تا 29 درصد بوده است. اما آنالیز آمارهای سازمان بین المللی کار (ILO) نشان می دهد میانگین این نرخ در جهان طی سال 2019 حدود 13.6 درصد بوده است. برآورد ILO این است که تعداد بیکاران جوان در سن 15 تا 24 سال در کل جهان تا سال گذشته به 67 میلیون و 600 هزار نفر رسیده است.

طبق آمارهای مذکور، در سال گذشته شمال آفریقا با 30.2 درصد بالاترین بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله جهان را داشته است. کشورهای عربی با میانگین نزدیک به 23 درصدی در رتبه دوم، جنوب آسیا با نرخ بیکاری 18.7 درصد در رتبه سوم، آمریکای لاتین و حوزه کارائیب با نرخ بیکاری 17.9 درصدی در رتبه چهارم، آسیای مرکزی و غربی با نرخ بیکاری 17.8 درصد، اروپای شرقی با نرخ بیکاری 14.9 درصد، اروپای شمالی، جنوبی و غربی با نرخ بیکاری 14.8 درصد، جنوب شرقی آسیا و اقیانوس آرام با10.5 درصد، آسیای شرقی با 9.8 درصد، آمریکای شمالی با 8/8 درصد و درنهایت جنوب صحرای آفریقا نیز با نرخ بیکاری 8.7 درصدی در رتبه های بعدی قرار دارند. نرخ بیکاری مذکور در مناطق جغرافیای سیاسی درحالی است که نرخ بیکاری جوانان در ایران برای سال 98 (قبل از کرونا) 26 درصد و میانگین سال های 90 تا 98 در همین حول وحوش بوده است. به عبارتی، نرخ بیکاری جوانان در ایران درحالی به کشورهای آفریقایی و عربی که جمعیت جوان بیشتری دارند، نزدیک بوده که این میزان 2 برابر میانگین جهانی است.

ILO معتقد است یکی از دلایل بالا بودن نرخ بیکاری بین جوانان به ویژه در کشورهای درحال توسعه، موانع ساختاری ای است که مانع از ورود جوانان به بازار کار می گردد. فرآیند انتقال از تحصیل به مراکز اشتغال، فرآیندهای مالی-اجتماعی، طولانی شدن دوره های رکود در اقتصاد و پایین بودن فرصت های اشتغال در بازار کار ازجمله این موانع ساختاری هستند.

جمعیت NEET ها به 3/3 میلیون نفر رسید

یکی از ویژگی های جمعیت جوان در سن 15 تا 24 سال، قرار داشتن آنها در یک شرایط گذار است. از یک سو با انتها تحصیلات دوره قبل از دانشگاه، بعضی از محصلان تصمیم به ادامه تحصیل و ورود به دانشگاه می گیرند، بعضی ها تحصیل را کنار گذاشته و وارد بازار کار می شوند، اما بخشی از این جمعیت هم نه ادامه تحصیل می دهند، نه وارد مهارت آموزی در مشاغل فنی و غیرفنی می شوند و نه اشتیاق یا مهارت ورود به بازار کار را دارند. این گروه آخری در سطح جهان به عنوان NEET ها شناخته می شوند. قبل از اینکه درخصوص NEET ها شرح بیشتری ارائه کنیم، گفتنی است فرهیختگان در گزارش قبلی خود به طور مفصل به آنالیز جمعیت NEET های ایران پرداخت. اما براساس تعاریف سازمان بین المللی کار (ILO)، واژه NEET که مختصر واژگان Not in Employment, Education or Training بوده، روایتگر شرایط جوانان در سن 15 تا 24 ساله ای است که نه در حال تحصیلند (ترک تحصیل نموده اند) نه مشغول مهارت آموزی و نه در جایی مشغول به کار هستند. براساس مطالعات مختلف در کشورهای جهان، این جوانان بیشتر در معرض بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر و ارتکاب اعمال مجرمانه بوده و بر همین اساس سیاستگذاران و برنامه ریزان در سطح جهان بیشترین توجه را برای فراهم کردن امکان اشتغال و مهارت آموزی برای این دسته از جمعیت معطوف می دارند.

آنالیز ها نشان می دهد بالاترین نرخ شاخص NEET جوانان در سطح جهان مربوط به کشور ترینیدادوتوباگو در آمریکای جنوبی است، به طوری که نرخ NEET جوانان این کشور در سال گذشته حدود 52 درصد بوده است. پس از این کشور، زیمبابوه با نرخ 48 درصدی در رتبه دوم، یمن با نرخ 45 درصدی رتبه سوم، زامبیا با نرخ 44 درصدی در رتبه چهارم و تاجیکستان با نرخ 42 درصدی در رتبه پنجم قرار دارند. رتبه ششم مربوط به کشور افغانستان، رتبه هفتم مربوط به عراقی ها، رتبه هشتم مربوط به کشور موریتانی، رتبه نهم مربوط به ارمنستان و رتبه دهم مربوط به کشور سنگال است. در رتبه دهم به بعد نیز رجحان عددی عمدتا با کشورهای آفریقایی است، اما در رتبه 34 جهان، کشورمان ایران قرار گرفته است که طبق داده های آماری سازمان بین المللی کار و آمارهای وزارت کار، 26 درصد از جوانان 15 تا 24 ساله ایران طی سال 98 در ردیف NEET ها یا جوانانی که نه مشغول کار، نه مشغول مهارت آموزی و نه مشغول تحصیلند، قرار دارند. در آسیای شرقی حدود 8 درصد، در اروپا حدود 12 درصد و در کشورهای عربی نیز این میزان 27 درصد است. در سطح کشورهای با شرایط مطلوب نیز، این میزان در کشور قطر حدود 2 درصد، در ژاپن حدود 3 درصد، در هلند حدود 4 درصد، در کشورهای نروژ و لوکزامبورگ حدود 5 درصد، در کشورهای سوئد، آلمان و سوئیس حدود 6 درصد، در کشورهای دانمارک و اتریش حدود 7 درصد، در کشورهای فنلاند، بلژیک و استرالیا حدود 9 درصد و در اتحادیه اروپا حدود 10 درصد است. در کنار ایران، کشورهایی چون پاکستان، مصر، تونس، ترکیه و لبنان هم ازجمله کشورهایی هستند که دارای نرخ بالای NEET ها هستند.

اما موضوع NEET ها زمانی جالب توجه می گردد که طبق آمارها، نرخ NEET طی 10 سال اخیر از حدود 31 درصد در سال 90 به حدود 26 درصد در دو سال اخیر کاهش یافته است. همچنین تعداد جمعیت NEET ها نیز از حدود 6/4 میلیون نفر در سال 90 به حدود 3/3 میلیون نفر در سال 98 و امسال رسیده است. در ظاهر آمارها حکایت از کاهش تعداد جوانان در سن NEET ها است، اما همچنان که آمارها نشان می دهد، طی این 10 سال اخیر تعداد کل جوانان در سن 15 تا 24 سال کشور نیز با کاهش 2 میلیون و 233 هزار نفری از 14.8 میلیون نفر در سال 90 به 12.6 میلیون نفر در سال 98 و تابستان 99 رسیده است. اما طی این مدت جمعیت NEET ها نیز کاهش یک میلیون و 330 هزار نفری داشته است. با درنظر دریافت پویایی جمعیت یعنی رفتن بخشی از جمعیت NEET قبلی به بالاتر از سن 24 سال و کاهش کل جمعیت در سن NEET ها، می توان گفت درمجموع اتفاق مثبتی در این مولفه رخ نداده و همچنان جایگزینی جمعیت NEET ها ادامه دارد.

گرچه وزارت کار آمار جدیدی از شرایط NEET ها در استان های کشور منتشر ننموده، اما در آخرین گزارش وزارت کار استان سیستان وبلوچستان با نرخ NEET حدود 48.2 درصدی در رتبه اول کشور، گلستان با نرخ 44 درصدی در رتبه دوم، هرمزگان با نرخ 43.8 درصدی در رتبه سوم، کرمانشاه با نرخ 42.8 درصدی در رتبه چهارم، لرستان با نرخ 42.1 درصدی در رتبه پنجم، آذربایجان غربی با نرخ 41.7 درصدی در رتبه ششم، خوزستان با نرخ 41.2 درصدی در رتبه هفتم، کردستان با نرخ 41 درصدی در رتبه هشتم، همدان با نرخ 40.1 درصدی در رتبه نهم و اردبیل با نرخ 39.6 درصدی در رتبه دهم، بالاترین نرخ NEET ها را در سطح کشور داشته اند. درمورد اینکه ساختار جامعه یا شرایط شخصی نوجوان یا جوان بیکار دلیل اصلی NEET شدن فرد است، بحث های گسترده ای در ادبیات مطالعات مربوط به اشتغال و کار جوانان در جهان صورت گرفته، اما درمجموع در سطح جهان سه مولفه 1-نحوه گذار از تحصیل به کار، 2- طرد اجتماعی و 3-اقتصاد سیاسی، به عنوان اصلی ترین عوامل فرآیند NEET شدگی محسوب می گردد.

1- نحوه گذار از تحصیل به کار: این مفهوم به فرآیندی اشاره می نماید که در آن جوانان با توجه به اتمام دوران تحصیلی خود، به مشاغل مستقر و رضایت بخشی که با آموزش های دریافتی آنها هماهنگی دارد، منتقل نمی شوند درنتیجه، دوره های وابستگی خانوادگی بلندمدت تر شده و میانگین سن ازدواج و بچه دار شدن بالا می رود. ضعف ساختاری نظام مالی، کیفیت پایین آموزش در مدارس و حوزه آموزشی عالی، ضعف مهارت پذیری و کارآفرینی در دانش آموزان یا دانش آموختگان دانشگاهی، عدم تطبیق عرضه و تقاضای سرمایه انسانی و سیاست های نامناسب مالی و آموزش عالی از جمله مواردی هستند که گذار از تحصیل به کار را برای جوانان ایرانی بسیار سخت نموده اند.

2- طرد اجتماعی: پیامدهای منفی NEET فقط به هزینه های مالی (که رقم قابل توجهی نیز هست) محدود نمی گردد؛ بلکه پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن نیز دامن گیر جوامع خواهد شد. کنارگذاری یا طرد اجتماعی و سیاسی و کاهش مشارکت این دسته از جوانان در جامعه به همراه افزایش بیگانگی آنان با هنجارها و ارزش های اجتماعی، زمینه را برای انحراف و ارتکاب جرائم مختلف فراهم می نماید. رویکرد طرد اجتماعی، محرومیت را پدیده ای چندوجهی می داند که فراتر از کمبودهای مادی بر دامنه متنوعی از محرومیت های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دلالت دارد. طبق این رویکرد، فراتر از فقر و نابرابری، وضع نامساعد اجتماعی می تواند به وسیله فرآیندها و سازوکارهای طرد نیز تداوم یابد. از این رو، این رویکرد به کنش ها و وقایعی می پردازد که خارج از کنترل افراد در جامعه رخ می دهد و آنها را به حاشیه می راند.

3- اقتصاد سیاسی: اگرچه عوامل سطح خرد و ترجیحات شخصی در شکل دهی به زندگی جوانان بی اهمیت نیستند و کنش ها و باورهای جوانان می توانند فرصت های زندگی آنها را تحت تاثیر قرار دهند، اما تصمیمات سیاسی اتخاذ شده در سطح ملی و بین المللی، علاوه بر اینکه قابلیت دسترسی به شغل، تحصیل و کارآموزی را شکل داده و مشخص می نمایند، تخصیص منابع به شکل بهینه با دستمزد مناسب، مزایای رفاهی و تسهیلات آموزشی و دسترسی به خدمات عمومی و تامین بودجه و زیرساخت های محلی را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. برای نمونه آنالیز ها نشان می دهد طی 16 سال اخیر خالص اشتغالزایی در اقتصاد ایران سالانه کمتر از 250 هزار شغل بوده است، نکته قابل تامل هم اینکه این مشاغل در سال هایی ایجاد شده که نرخ رشد مالی ایران منفی بوده است. یعنی مشاغلی که در اثر فشار مالی به خانوار در بخش غیررسمی و به صورت ناپایدار و بی کیفیت خلق شده اند. این موضوع می تواند شرح دهد که تعداد زیادی از جمعیت NEET ها به ناچار از بازار کار و اشتغال کنار رفته اند.

دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

mahsanblog.ir: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای مهسان بلاگ