77 درصد تجارت ایران با 6 کشور است - مهسان بلاگ

به گزارش گروه مالی خبرنگاران، براساس آمارهای گمرک ایران در دو ماهه نخست سال جاری اندازه صادرات غیرنفتی ایران(بدون درنظر گرفتن نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و بدون صادرات تجارت چمدانی) حدود 16 میلیون و 881 هزار تن به ارزش 6 میلیارد و 320 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 17 درصدی در وزن و رشد نزدیک به 48 درصدی در ارزش دلاری را تجربه کرده است. همچنین در دو ماهه نخست سال جاری واردات هم 5 میلیون و 362 هزار تن به ارزش 6 میلیارد و 525 میلیون دلار است که حکایت از کاهش 16/5 درصدی در وزن و افزایش 29/5 درصدی در ارزش دلاری دارد. آنچه در تجارت خارجی ایران اتفاق افتاده، نشانه هایی از کاهش همزمان پیامدها و تبعات ویروس کرونا و تحریم ها بوده است. افزایش میانه قیمت کالاهای صادراتی ایران به خوبی نشان می دهد اختلال در زنجیره تامین جهانی که به واسطه ویروس کرونا اتفاق افتاده و موجب کاهش چشمگیر تقاضا و همچنین قیمت اقلام نفت پایه و معدن پایه شده بود، در سال جاری کاملا رفع شده است. تحول دیگر، رشد قابل توجه صادرات ایران به برخی کشورهای همسایه همانند ترکمنستان، ارمنستان، ترکیه، پاکستان و کویت است.

رشد 38 درصدی تجارت خارجی در سال 1400

براساس آمارهای گمرک ایران، در دو ماهه سال جاری ارزش تجارت خارجی ایران به 12 میلیارد و 845 میلیون دلار رسیده که نسبت به رقم 9 میلیارد و 313 میلیون دلار دو ماهه سال 99 رشد 38 درصدی را نشان می دهد. طی این مدت حجم کالاهای تجارت خارجی ایران هم حدود 22 میلیون و 243 هزار تن بوده که نسبت به دو ماهه مدت مشابه سال گذشته که 20 میلیون و 856 هزار تن بوده، رشد 6/7 درصدی داشته است. طبق آمارهای گمرک ایران، از مجموع 12 میلیارد و 845 میلیون دلار ارزش تجارت خارجی کشور، 6 میلیارد و 320 میلیون دلار مربوط به صادرات ایران و 6 میلیارد و 525 میلیون دلار هم مربوط به واردات کشور بوده است. به عبارتی در دو ماهه اول سال جاری تراز تجارت خارجی ایران منفی 205 میلیون دلار بوده است؛ این درحالی است که در مدت مشابه سال گذشته تراز تجاری کشور منفی 763 میلیون دلار بوده است. از این منظر یک بهبود نسبی در تجارت خارجی ایران دیده می شود که عملا به واسطه کاهش پیامدهای منفی ویروس مرموز کرونا اتفاق افتاده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

ردپای کرونایی در صادرات و واردات ایران

طبق آمارهای گمرک ایران در دو ماهه سال جاری 5 میلیون و 362 هزار تن کالای خارجی به ارزش 6 میلیارد و 525 میلیون دلار وارد کشور شده که به لحاظ وزنی کاهش 16/5 درصدی و به لحاظ ارزش رشد 29/5 درصدی داشته است. همچنین درخصوص صادرات هم طبق آمارهای گمرک، در دو ماهه سال جاری 16 میلیون و 881 هزار تن کالای ایرانی به ارزش 6 میلیارد و 320 میلیون دلار به کشورهای مختلف صادر شده که به لحاظ وزنی رشد 17 درصدی و به لحاظ ارزش رشد نزدیک به 48 درصدی داشته است. در مورد دلیل افزایش ارزش دلاری واردات و صادرات باید دو نکته را مورد توجه قرار داد. مورد اول مربوط به تاثیر قابل توجه ویروس کروناست که موجب شده بود قیمت محصولات عمدتا نفت پایه در دو ماهه سال گذشته به شدت سقوط کند. این موضوع به خوبی در اقلام صادراتی بخش پتروشیمی و پایه نفتی ایران دیده می شود؛ به طوری که در دو ماهه سال جاری صادرات این بخش حدود یک میلیارد و 701 میلیون دلار به ارزش 3 میلیون و 351 هزار تن بوده و این ارقام در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب 931 میلیون دلار به ارزش 3 میلیون و 237 هزار تن بوده است. به عبارتی، رقم صادرات بخش پتروشیمی و اقلام پایه نفتی ایران درحالی به لحاظ ارزش رشد 83 درصدی داشته که به لحاظ وزنی تنها 4 درصد رشد را نشان می دهد. این موضوع در سال گذشته در بازار نفت هم به خوبی قابل مشاهده و رصد است. اما همه موضوع به اینجا ختم نمی شود و نگاهی به سایر بخش های عمده صادراتی ایران نشان می دهد طی دو ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، در بخش صنعت رشد دلاری حدود 83 درصد و رشد وزنی 57 درصد، در بخش فرش و صنایع دستی رشد دلاری 12 درصد و رشد وزنی 164 درصد، در بخش معدن و صنایع معدنی رشد دلاری 182 درصد و رشد وزنی 56 درصد و در بخش کشاورزی و غذا هم رشد دلاری 2 درصد و رشد وزنی 19 درصد بوده است. در مجموع آنچه در تغییرات اقلام صادراتی ایران دیده می شود، اینکه بخش قابل توجهی از رشد ارزش صادرات و ارزش واردات مربوط به تغییرات قیمت های جهانی به ویژه در بخش پتروشیمی و اقلام نفت پایه و همچنین اقلام معدنی و صنایع معدنی و با شدت کمتر در بخش صنایع بوده است. بنابراین اختلال در زنجیره تامین جهانی در بخش های مختلف ازجمله دلایل آسیب چشمگیر تجارت خارجی در کشورهای مختلف بوده که در ایران هم به واسطه آثار تحریم ها، با شدت بیشتر در سال گذشته تجربه شد. از این رو، با افزایش امیدها نسبت به واکسیناسیون کرونایی و مدیریت زنجیره تامین در کشورهای مختلف؛ صادرات و واردات ایران با تغییرات جزئی در وزن، تغییرات قابل توجهی را در ارزش دلاری داشته است.

77 درصد تجارت ایران با 6 کشور است

یکی از موضوعات بسیار مهم در تجارت خارجی، تنوع مبادی وارداتی و بازارهای صادراتی است؛ چراکه محدود بودن بازارهای هدف و مبادی وارداتی می تواند اقتصاد کشور را آسیب پذیر کند. در مورد محدود بودن مبادی وارداتی کشور این نکته بسیار مهم است که به محض اینکه کمترین تنشی در حوزه روابط سیاسی رقم بخورد یا کشور مزبور تحت فشارهای سیاسی سایر قدرت های مالی مخالف ایران قرار بگیرد، می تواند مبادی وارداتی را بسته، مبادلات بانکی را غیرممکن یا با دستکاری قیمت ها در فروش کالا به ایران مانع تراشی کند. در مورد محدود بودن بازارهای صادراتی ایران هم اگر در یک یا چند کشور خریدار کالای ایرانی، کشور یا کشورهای مزبور به خاطر جنگ داخلی یا خارجی یا مخاطرات طبیعی نتوانند کالا بخرند یا حتی دچار رکود و بحران های مالی و مالی شوند، آن کشورها قدرت و توان خرید و واردات کالا را از دست خواهند داد و تا پیدا کردن بازارهای نو، بسیاری از کالاها ازجمله مواد غذایی و اغلب کالاهای کشاورزی یا در گمرک یا در دست تولید کننده انباشته و فاسد خواهد شد. نمونه قابل تامل این مورد، کاهش 70 درصدی صادرات سیمان کشور در چند سال اخیر است که پس از ممنوعیت خرید سیمان از سوی عراقی ها (خاتمه جنگ با داعش و راه اندازی صنایع داخلی) رخ داد. این موضوع درخصوص مبادی وارداتی ازجمله مبادی وارداتی نهاده های کشاورزی هم دیده می شود و آن طور که فعالان مالی می گویند، در سال گذشته تغییرات قیمتی و اتفاقاتی که در مبادی واردات این اقلام افتاد، در افزایش قیمت این اقلام وارداتی بی تاثیر نبوده است. براین اساس، با تهدیدهای مالی چهار دهه اخیر کشور از سوی ابرقدرت های جهانی و به ویژه تحریم های یکجانبه از سوی آمریکا، منطقی است برای مقاوم سازی اقتصاد، در سیاست های کلی نظام فکری برای تنوع بخشی به مبادی وارداتی و بازارهای صادراتی کشور شود.

اما آمارها چه می گویند؟ نگاهی به آمارهای تجارت خارجی نشان می دهد در دو ماهه اول سال جاری از 6 میلیارد و 320 میلیون صادرات ایران، حدود 90/5 درصد (5 میلیارد و 717 میلیون دلار) آن به 15 کشور صادر شده است. این کشورها شامل چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، هند، تایلند، پاکستان، اندونزی، روسیه، عمان، غنا، جمهوری آذربایجان، سوریه و ازبکستان است. البته در بین این کشورها هم، نزدیک به 77 درصد از صادرات ایران به 6 کشور چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان و هند صادر می شود. طبق این آمارها، در دو ماهه اول سال جاری، از کل کالاهای ایرانی حدود32/5 درصد به چین، 15/1 درصد به عراق، 13/4 درصد به امارات، 6/1 درصد به ترکیه و 5/8 درصد به افغانستان و 3/7 درصد به هند صادر شده است. درخصوص واردات هم، طبق آمارهای گمرک ایران، از 6 میلیارد و 525 میلیون دلار واردات کشورمان، 89/2 درصد آن(معادل 5 میلیارد و 822 میلیون دلار) از 15 کشور بوده است. این کشورها شامل امارات، چین، ترکیه، آلمان، سوئیس، هند، هلند، روسیه، انگلستان، برزیل، ایتالیا، کره جنوبی، سنگاپور، اتریش و عراق است. در بخش واردات کالا هم تمرکز بسیار بالایی وجود دارد؛ چراکه در بین مبادی وارداتی کشورمان، حدود 73/4 درصد از نیاز وارداتی ایران از 6 کشور امارات، چین، ترکیه، آلمان، سوئیس و هند تامین می شود.

یک تغییر و تحول جدی در تجارت با همسایگان

براساس آمارهای گمرک ایران، در دوماهه اول سال جاری، ایران 5میلیارد و 964میلیون دلار از کالاهای خود را به 14کشور همسایه (بدون عربستان) صادر کرده است. این رقم معادل 94/4درصد از کل صادرات 6میلیارد و 320میلیون دلاری کشورمان است. همچنین در دوماهه سال گذشته رقم صادرات کالایی ایران به 14کشور مذکور 4میلیارد و 597میلیون دلار بوده است که رقم صادرات دوماهه سال جاری رشد29/7درصدی در ارزش را نشان می دهد و همچنین از لحاظ وزنی کاهش 0/3 درصدی داشته است. این افزایش ارزش دلاری همچنان که در ادامه هم توضیح داده می شود، عمدتا ناشی از بهبود تقاضا و افزایش قیمت ها به ویژه در بخش اقلام نفت پایه و معدن پایه است که درنتیجه شیوع کرونا هم قیمت و هم تقاضا به واسطه اختلال در زنجیره تامین کالا در جهان، کاهش را تجربه کرده بودند. مورد دیگر اینکه، همچنان که در بخش بالا گفته شد، یکی از ویژگی های تجارت خارجی ایران، نداشتن نقشه تجاری و تمرکز شدید در بازارهای صادراتی ایران و مبادی وارداتی کشور است. این شرایط در بازار صادراتی به 15کشور همسایه هم دیده می شود؛ چنانکه بیش از 94درصد صادرات ایران درحال حاضر به 15کشور همسایه است. بالا بودن صادرات به کشورهای همسایه می تواند مزیت باشد، اما این امر باید در نتیجه افزایش حجم و ارزش صادرات ایران رخ دهد نه به واسطه تمرکز کل صادرات در این کشورها. تمرکز 94درصدی صادرات ایران در 15کشور همسایه درحالی است که حدود 68درصد از کالاهای هند، 74درصد از کالاهای ترکیه ، 75درصد از کالاهای روسیه، 77درصد از کالاهای فرانسه، 80درصد از کالاهای انگلیس، 80درصد از کالاهای آمریکا، 81درصد از کالاهای کره جنوبی و حدود 86درصد از کالاهای ژاپنی به 20کشور اول شریک تجاری این کشورها صادر می شود. البته باید به این موضوع هم اشاره شود که با وجود تمرکز بالا در بازارهای صادراتی کشور، یک تحول در بازار کشورهای همسایه اتفاق افتاده است که بسیار بااهمیت است. موضوع از این قرار است که در سال جاری به رغم کاهش اندازه صادرات ایران به بازارهایی همانند بازار عراق و افغانستان که حدود 14درصد در هرکدام اتفاق افتاده، اما اندازه صادرات ایران در برخی بازارها به طور قابل توجهی رشد داشته است، به طوری که در دوماهه اول سال جاری صادرات ایران به ترکمنستان رشد 949درصدی، به ترکیه رشد 167درصدی، به پاکستان رشد 142درصدی، به ارمنستان رشد 93درصدی، به کویت رشد 66درصدی، به قزاقستان رشد 58 درصدی و به امارات رشد 33درصدی داشته است.

نشانه های خنثی سازی کرونا و تحریم در تجارت

همان طور که گفته شد، با مدیریت و رفع محدودیت ها در زنجیره تامین کالا در جهان، این شرایط در ارقام نهایی تجارت خارجی ایران هم تاثیرگذار بوده است. این موضوع در موارد بالا توضیح داده شد اما نکته قابل تامل دیگر که حکایت از خنثی سازی آثار و پیامدهای همزمان کرونا و تحریم هاست، افزایش قیمت میانه اقلام صادراتی ایران است. طبق آمارهای گمرک، محاسبات نشان می دهد هر تن اقلام صادراتی ایران تا سال1390 به 509دلار رسیده بوده که این اندازه در سال های بعد با افزایش تحریم ها و افزایش هزینه های دور زدن تحریم و تعدیل قیمت پایه صادراتی و همچنین افزایش خام فروشی، تا سال1397 به 379دلار در هر تن رسیده بود. در سال98 با تعدیل 30درصدی قیمت پایه صادراتی، میانه قیمت هر تن کالای صادراتی به 309دلار رسید و این شرایط با پیامدهای ناشی از شیوع ویروس کرونا و اختلال در زنجیره تامین کالا در جهان و کاهش قیمت برخی کالاها به ویژه در حوزه اقلام نفت پایه و معدن پایه، به شدت روی قیمت کالاهای صادراتی ایران تاثیر منفی گذاشت و آن طور که در نمودار آمده، میانه قیمت هر تن کالای صادراتی کشورمان در سال99 به 283دلار رسیده است. اما در دوماهه سال جاری میانه قیمت اقلام صادراتی کشورمان در هر تن به 374دلار رسیده که هم نسبت به سال1399و هم نسبت به سال1398 در شرایط بهتری قرار گرفته است. البته افزایش قیمت اقلام صادراتی ایران دلایل دیگری همانند افزایش سهم کالاهای با ارزش افزوده بالا در سبد صادراتی ایران می توانست باشد که هم قیمت و هم ارزش بالایی دارند، اما بعید به نظر می رسد طی یک سال اخیر این اتفاق اتفاق افتاده باشد و طبیعی است این افزایش ارزش دلاری را ناشی از بهبود تقاضا و افزایش قیمت ها بدانیم که در نتیجه شیوع کرونا هر دو در سال گذشته دچار اختلال شده بودند.

مجله ابوذریون: نگاهی اجمالی به رویدادهای روز ایران و جهان

عکسفا: مجله عکسفا، عکسها و رویدادهای اخیر دنیا