اثرات زلزله بر سلامت روان بچه ها و نوجوانان - مهسان بلاگ

نویسنده: منیژه احیاء نماینده

چکیده

زلزله یکی از مخرب ترین و خانمان سوزترین حوادث طبیعی است، که تنها در قرن بیستم بیش از 3 میلیون انسان را به کام مرگ فرو برده است. چنین پیشامدی به شکل ناگهانی و غیرقابل پیش بینی رخ می دهد و فرد را به شدت غافلگیر می نماید.

خسارات روحی زلزله به مراتب بیشتر از خسارات اقتصادی و جانی آن است. فرد آسیب دیده حاضر در فاجعه خود را در مقابل نیروهای بزرگ طبیعی عاجز دیده و مجبور به تسلیم و تواضع می گردد، این افراد در اثر وقوع زلزله خانه و خانواده و دوستان و بستگان یا به عبارتی منابع اقتصادی و عاطفی خود را از دست می دهند، ترس از ادامه زندگی بدون وجود منابع اقتصادی و عاطفی باعث ایجاد فشار روانی در فرد شده و سلامت جسمانی و روانی فرد را به خطر می اندازد و باعث بروز مسائلی همانند اشکال در تمرکز، اختلال در تصمیم گیری، عدم کنترل احساسات، توهم، احساس گناه و ناامیدی، اختلال در خواب و کابوس های شبانه، شب ادراری در بچه ها، بی تفاوتی و گوشه گیری نسبت به همه چیز و همه کس، اضطراب، وسواس و افسردگی می گردد. این افراد برای این که بتوانند به زندگی عادی برگردند، نیاز به تجزیه و تحلیل سانحه و هضم آن دارند. به همین جهت مراجعه به یک مشاور یا متخصص لازم است. درمانگرها به فرد آموزش می دهند که چگونه کاملاً آرام باشد و به طور مسلطی بر موقعیت تمرکز کند. ابتدا موقعیت را تصویرسازی می نمایند و سپس کم کم از این طریق عملاً او را با واقعیت روبه رو می نمایند.

مقدمه

زلزله از جمله پدیده هایی است که به هنگام وقوع، جامعه را با مخاطرات و نابسامانی های مختلف روبرو می سازد و اختلالاتی در ساختار و امور جامعه در پی می آورد. مطالعاتی که به آنالیز عواقب وقایع طبیعی پرداخته اند نشان می دهند که در بسیاری از بازماندگان زلزله پاسخ های کلینیکی علامت دار خاصی پس از روبروه با وقایع استرس زا نظیر فقدان افراد مورد علاقه، در هم ریختگی ساختار اجتماعی و از دست دادن حمایت های اجتماعی دیده می گردد. به طور معمول PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) اولین پاسخ بازماندگان به واقعه است و خود پیش بینی نماینده مهم پیامد طولانی مدت سلامت فکری و فیزیکی بعدی آنها می باشد.

علایم عمده این بیماری شامل کابوس های شبانه، تداعی مکرر حادثه در فکر بیمار، رفتار تهاجمی، کاهش تمرکز، مسائل در بروز احساسات و خواب نامنظم و غیرعادی است. برای درمان این حالات وجود متخصصان مجرب روانپزشک لازم است.

البته باید توجه داشت حساسیت افراد مختلف نسبت به ابتلا به این بیماری متفاوت بوده و به عواملی مثل شدت و اندازه روبروه با حادثه، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری روانی، اندازه حمایت های اجتماعی از مصدومان متعاقب بروز حوادث، بستگی دارد.

مراحل مختلف واکنش های روانی پس از زلزله:

1- مرحله تماس با ضربه: این مرحله چند دقیقه پس از حادثه بروز می نماید.افراد دچار وحشت شدید می شوند و قدرت انجام هیچ کاری را ندارند. این مرحله معمولاً کوتاه و گذرا است.

2- مرحله قهرمان گرایی: درساعات اولیه وقوع حادثه بین افراد حادثه دیده هم بستگی ایجاد می گردد افراد به طور داوطلبانه به امدادرسانی یاری می نمایند (بیرون آوردن اجساد از زیر آوار)

3- مرحله فراموش کردن غم: یک هفته تا چند ماه پس از بروز حادثه همزمان با رسیدن نیروهای یاریی افراد امیدوار می شوند و ممکن است حالت آرامش و نشاط نمایند.

4- مرحله روبروه با واقعیت: 2 تا 3 ماه پس از حادثه بروز می نماید در این مرحله افراد تازه متوجه دامنه خسارت و فقدان هایشان می شوند. فرد مجددا روحیه خود را از دست می دهد. افراد در این مرحله افسرده و مضطرب می شوند و به شدت احساس تنهایی می نمایند.

5- مرحله تجدید سازمان: که 6 ماه تا یک سال پس از وقوع حادثه بروز می نماید در این مدت فرد درک می نماید که باید متکی به خود باشد. عدم رسیدن تعادل در این مرحله منجر به باقی ماندن علایم و واکنش های روانی مثل افسردگی و اضطراب در فرد می گردد. بعلاوه مشاهده می گردد که این افراد از انواع دردهای فیزیکی هم شکایت می نمایند. اما زمانی که به پزشکان مراجعه می نمایند هیچ علایم و نشانه ای در بدن آنها مشاهده نمی گردد.

افراد آسیب پذیر در زلزله

بلایا بر افراد اثر یکسانی ندارند و بعضی نسبت به دیگران آسیب پذیری بیشتری دارند. بچه ها، زنان و سالمندان و بعلاوه معلولین و کسانی که تنها زندگی می نمایند یا منابع حمایتی و اقتصادی کمتری دارند و افراد بی سواد محتمل است در هنگام وقوع بلایا دچار عوارض روانی بیشتری شوند.

ضربه روحی در بچه ها و نوجوانان: اگرچه حوادث ناگوار طبیعی تمام افراد را تحت تأثیر قرار می دهد، اما اثرات این شرایط بر بچه ها و نوجوانان بسیار شدیدتر و قابل توجه است. بچه ها در سنین مختلف واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهند.

بچه ها پیش دبستانی (5-1 سال)

ترس از جدایی و چسبیدن بیش از حد به پدر و مادر، ترس از بیگانه ها و بی اعتمادی به دیگران، ترس از تاریکی و ترس از اشیای خیالی، مشکل در به خواب رفتن و خودداری از تنها خوابیدن، تماشا رویاهای ترسناک، برگشت به رفتارهای اولیه رشد مثل شب ادراری، فعالیت بیش از حد و پرخاشگری، اختلال در صحبت کردن یا سکوت و لکنت زبان.

بچه ها دبستانی (11- 6 سال)

احساس غمگینی، مسائل خواب (مثل بی خوابی، پرخوابی یا کابوس)، اضطراب نگرانی و ترس از تکرار شدن اتفاقی که منجر به از دست دادن نزدیکانش گردد، مسائل تحصیلی، برگشت به رفتارهای اولیه کودکی مثل شب ادراری یا انگشت مکیدن، شکایت های بدنی مثل درد شکم و سردرد و سرگیجه.

نوجوانان (18-11 سال)

نوجوانان 11 سال به بالا تقریبا مثل بزرگسال ها به زلزله واکنش نشان می دهند. آنها ممکن است در تخیل خود از به وجود آمدن زلزله جلوگیری نمایند یا از کسی که آن را به وجود آورده انتقام بگیرند و علایم بدنی مثل دردهای شکمی و سردرد و ناراحتی پوستی، مسائل خواب و کابوس، نزاع با دیگران و تحریک پذیری، افت تحصیلی، طغیان و سرکشی در خانه و مدرسه، افسردگی یا غمگینی، از دست دادن علاقه به تفریح یا فعالیت های گروهی در آنها ظاهر گردد.

روش های درمانی

درمان های متعددی برای کنترل علایم این بیماری معرفی شده است از جمله می توان به درمان های دارویی و مداخلات غیر دارویی نظیر روان درمانی های حمایتی فردی، گروهی و روش های رفتاری شناختی شامل آرام بخشی عضلانی و حساسیت زدایی تدریجی و سایر انواع روان درمانی ها اشاره کرد. گروه درمانی و گروه های حمایتی در درمان اختلال استرس پس از سانحه به طور شایع به کار رفته اند بر این اساس یول و همکارانش تکنیک های گروهی را برای مقابله با نشانه های این اختلال معرفی نموده اند که بیشتر مبتنی بر روش های رفتاری - شناختی است. بازگویی روانشناختی هم روش دیگری است که 48 تا 72 ساعت پس از وقوع حادثه برای پیشگیری از وقوع اختلال بکار می رود و با استفاده از روش هایی چون تعدیل هیجانات، عادی سازی پاسخ ها و آموزش در خصوص واکنش های روانشناختی طبیعی به وقایع در زمینه یک گروه حمایتی و غیره در یک جلسه منفرد درمانی برای جلوگیری و کاهش نشانه های اختلال بکار رفته است.

حمایت های اولیه روانی - اجتماعی در خصوص بچه ها آسیب دیده

بچه ها را از پدر و مادرشان جدا ننمایند، در صورتی که اشیا یا لباسی از پدر یا مادری که فوت نموده به جای مانده است آن را در اختیار فرزندش قرار دهند، حتی الامکان از تغییر مکان مداوم بچه ها خودداری نمایند، به نیازهای تغذیه ای و بهداشتی بچه ها در تمام سنین توجه نمایند، امکانات بازی و تفریح برای بچه ها فراهم نمایند، نقاشی کردن بچه ها علاوه بر تخلیه هیجانی و تسکین روانی می تواند نشان دهنده مکنونات فکری آنان هم باشد.

چه آموزش هایی را باید به پدر و مادر بچه ها آسیب دیده داد؟

برای شناخت ترس بچه ها بهتر است با آنها ارتباط برقرار کرد و به آنها اجازه داد در خصوص حادثه حرف بزنند، به سوالات کودک خود صادقانه پاسخ دهند، بچه ها نیاز به آرامش و اطمینان بخشی دارند با خونسردی آنها را در آغوش بگیرند، در کار روزانه و خواب و تغذیه شان هماهنگی ایجاد نمایند و نظمی را که قبل از حادثه وجود داشت به خانواده برگردانند، به نیازهای بهداشتی و تغذیه ای بچه ها توجه نمایند، رفتارهای مثل شب ادراری بچه ها را بپذیرند و بدون سخت گیری به او آرامش داده و تنبیهش ننمایند، بچه ها و نوجوانان را به فعالیت های نیکوکارانه، یاری به مردم در بازسازی شهر، یاری در امر کشاورزی و باغبانی تشویق نمایند، انتظارات خود از بچه ها در امر انجام تکالیف مدرسه را کمتر نمایند و به آنها سخت نگیرند، بچه ها در شرایط بحران بیش از هر زمان دیگری نیاز به بازی دارند زیرا بازی باعث منحرف کردن توجه آنان از استرس می گردد و به آنها آرامش می دهد، مانع بازی و تفریح آنها نشوند.

نتیجه گیری

پس از هر حادثه یا بلا افکار، احساسات یا رفتارهایی در بین افرادی که آسیب دیده اند یا شاهد صحنه های دردناک بوده اند جریان پیدا می نماید، این افراد نگرانی در خصوص تنها ماندن، امنیت، سلامت خود و اشخاص مورد علاقه خود را داشته و خواب آشفته دارند. این افراد نباید بیمار تلقی شوند چون این امر یک واکنش طبیعی فرد به یک حادثه است که در بسیاری موارد در طول زمان علایم تخفیف و یا از بین می فرایند. البته بلایا اثر یکسانی نمی گذارند بعضی افراد نسبت به دیگران آسیب پذیری بیشتری دارند، از جمله بچه ها که در هنگام وقوع بلایا دچار عوارض روانی بیشتری شوند. در سرانجام همیشه باید به خاطر داشت که زمان لازم برای بازگشت فرد آسیب دیده به زندگی طولانی بوده که در تمام این مدت نیازمند همراهی و همدلی دیگران است.

منبع: فصلنامه بهداشت روان، شماره 35، بهار 1390

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

منبع: راسخون