خشکسالی را جدی بگیریم - مهسان بلاگ

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری خبرنگاران، خشکسالی بلایی طبیعی است که از دیرباز در پهنه وسیعی از کشورهای مختلف، به دفعات به وقوع پیوسته و همیشه خسارات گوناگونی از خود بر جای گذاشته است. در حال حاضر نیمی از جمعیت دنیا در دسترسی به آب سالم با مشکل روبروند و خطر بیماری های مرگبار ناشی از آب ناسالم جان 2.5 میلیارد نفر را تهدید می کند.

در سال های اخیر ایران نیز با این پدیده زیست محیطی نامیمون روبرو شده است. در همین زمینه، صادق ضیائیان رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، در اواخر مردادماه امسال در اظهاراتی با تاکید بر خشکسالی شدید تهران و 20 استان دیگر گفت: در بازه 120 ماه منتهی به تیرماه امسال، 97 درصد مساحت ایران به خشکسالی انباشته و بلندمدت دچار شده است که از این میان 5.5 درصد خشکسالی خفیف،28.5 درصد دچار خشکسالی متوسط ،50 درصد خشکسالی شدید و 13 درصد خشکسالی بسیار شدید را تجربه می نمایند و تنها 0.3 درصد از مساحت کشور دارای ترسالی ضعیف و 0.1 درصد ترسالی متوسط و مابقی نواحی از شرایط نرمال برخوردارند.

اگرچه بعضی کارشناسان مانند حسین اردکانی از بنیانگذاران هواشناسی در ایران سخنان رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی را تا اندازه ای بدبینانه می دانند و با توجه به افزایش بارش ها در پاییز و زمستان سال 97 هشدارها در خصوص وقوع خشکسالی شدید را نادرست توصیف می نمایند اما وضعیت آب، کشاورزی و اقلیم در شهرها و استان های مختلف ایران بویژه استان هایی چون، سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر، کرمان، یزد، اصفهان، قم و خراسان شمالی و جنوبی در ماه های اخیر، اهمیت توجه بیشتر به مقوله خشکسالی درایران را گوشزد می نماید.

** آب گوهری که کمیابتر می شود

خشکسالی پدیده ای است که نه تنها کشاورزی و بهداشت بلکه حیات کلی جامعه در حوزه های سیاسی، اجتماعی، مالی و روانی را تهدید می نماید و وقوع آن نتیجه مستقیم کمبود آب بر اثر مواردی چون، کاهش بارش ها، افزایش جمعیت، تغییر اقلیم، آلوده شدن آب های قابل شرب، استفاده نادرست از آب و هدررفت منابع آبی به ویژه در بخش کشاورزی است.

70 درصد از زمین را آب پوشانده و از این میزان تنها 3 درصد برای مصارف کشاورزی، صنعتی، شرب و استحمام مناسب است. لازم به ذکر است، دو سوم از همین 3 درصد نیز در یخچال های قطب شمال و جنوب بایگانی شده و فقط یک درصد از آب کره زمین برای انسان قابل دسترس است. حال فکر کنید که اگر همین یک درصد قابل استفاده برای انسان نیز با مصرف بی رویه جوامع و بی تدبیری و سوء مدیریت مسوولان هدر رود چه بر سر بشر و زیست بوم او می آید.

این در حالی است که چرخه آب به گونه ای است که حتی یک قطره از آن کم یا زیاد نمی شود و آب به شکلی در طبیعت قرار داده شده که از زمین به آسمان می رود و از آسمان به زمین بازمی شود. آب هرگز نابود نمی شود اما هدر می رود و غیرقابل استفاده می شود آن هم به دلیل بی ملاحظه گی انسان ها.

حال باید پرسید، بشر امروز چه بر سر آب؛ این نعمت الهی آورده که خود را با تهدید کم آبی روبرو ساخته؟ انسان چگونه چرخه طبیعی آب را تحت تاثیر قرار داده که این مایع حیات هر روز بیشتر از قبل از او می گریزد تا جایی که طبق آمار سازمان توسعه و همکاری مالی وابسته به سازمان ملل تا سال 2030 میلادی 47درصد از مردم دنیا در مناطقی زندگی خواهند کرد که با مشکل جدی کم آبی روبرو هستند.

** ایران و خشکسالی

همان گونه که اشاره شد، ایران جزو کشورهایی است که در معرض خطر کمبود آب و خشکسالی واقع شده است. علاوه بر معضلات پیچیده ای که به مصرف بی رویه و سوء مدیریت آب در ایران بر می شود زیست بوم منطقه را نیز باید یکی از ریشه های کم آبی ایران دانست. خاورمیانه طی چند دهه گذشته بیش از سایر نقاط دنیا با مشکل کم آبی رو به رو بوده است. طبق برآورد سازمان ملل تا سال 2025 میلادی 30 کشور با مشکل جدی کم آبی روبرو خواهند بود که 18 مورد آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا جای گرفته و ایران نیز یکی از این کشورها است. این تحقیقات حتی از احتمال بروز جنگ پنهان در آینده ای نه چندان دور و با آغاز بحران شدید آب در این منطقه و کشورها خبر داده است و اعلام نموده جنگ های بعدی در خاورمیانه نه بر سر نفت که بر سر آب خواهد بود.

کم آبی قریب الوقوع در ایران اما موضوعی نیست که تنها سازمان های بین المللی بر آن تاکید داشته باشند. طی سال های گذشته کارشناسان و مسوولان بارها در این باره هشدار داده اند اما گویی عزمی جدی برای مقابله با این بحران زیست محیطی وجود ندارد. عیسی کلانتری معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست سال ها است که در خصوص بحرانی شدن وضعیت آب در ایران به ویژه در شهرهای غربی و جنوبی کشور هشدار می دهد. او چندی پیش در سخنانی با تاکید بر وضعیت وخیم ایران در حوزه آب، گفته بود: اگر تخریب سریع و شگفت آور منابع آب زیرزمینی با روند کنونی ادامه یابد، ایران با تاریخ هفت هزارساله اش تا 20 سال دیگر غیرقابل سکونت خواهد بود.

شاهرخ فاتح رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحرانِ سازمان هواشناسی کشور، سه سال پیش در مهرماه 94 درباره وضعیت خشکسالی بلندمدت در استان های مختلف کشور هشدار داد و گفت: بخش بسیار گسترده ای از کشور دچار خشکسالی است و حتی می توان بیان نمود که تمامی استان های کشور با شدت و ضعف و با درجات مختلف از خفیف تا شدید از پدیده خشکسالی رنج می برند. این امر نشان دهنده آن است که شرایط خشکسالی بلندمدت کشور وضعیت واقعا هشداردهنده ای دارد.

با وجود این هشدارها به نظر می رسد، همچنان راهکارهای عملی و مناسب برای کنترل این وضعیت از سوی مسوولان و متولیان ارایه نشده است.

** پیامدهای انسانی، زیست محیطی، سیاسی و مالی خشکسالی

مرگ و بیماری انسان ها شاید مهمترین پیامد خشکسالی و عدم دسترسی مردم به آب باشد. عدم دسترسی مردم به آب شرب سالم به دلایل گوناگون از نبود آب گرفته تا هدر رفت آن بر اثر نبود سیستم های زیربنایی و لوله کشی مناسب و آبرسانی به مردم با تانکر، می تواند بهداشت، سلامت و جان آنان را به خطر بیاندازد. طبق اظهارات هشتم اسفندماه جاری اسماعیل نجار رییس سازمان مدیریت بحران کشور، بیش از 80 هزار روستا در سطح ایران با تانکر آبرسانی می شود.

خشکسالی و نبود آب همچنین به کاهش محصولات کشاورزی و در نتیجه کاهش ارزاق عمومی منجر می شود و همین مساله می تواند گرسنگی و قحطی را به دنبال داشته باشد. در همین ارتباط طبق آمار طی سال 1386 تا 1391 شمسی بر اثر خشک شدن چاه ها، فراوری غلات کاهش 10 درصدی داشته است.

تخریب محیط زیست، دومین پیامد هولناک خشکسالی است که بیابان زایی، گرد و غبار، خشک شدن زمین، جنگل زدایی و خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها از جمله نمودهای آن است. اکنون در ایران بر اثر کم آبی، دریاچه ارومیه و تالاب های مهمی چون هامون و گاوخونی خشک شده و در معرض نابودی قرار دارند و محیط زیست مناطق اطراف خود را به شدت تحت تاثیر قرار داده اند. وقوع طوفان های نمکی در مناطق اطراف دریاچه ارومیه یکی از تاثیرات منفی خشکی این دریاچه بر زیست بوم مردم آن نواحی است. تالاب هامون نیز در سیستان و بلوچستان که زمانی با دو سه رودخانه پرآب اطرافش، گرمی و خشکی هوای سیستان و بلوچستان را تعدیل می کرد، سال ها است خشک شده و منبع پراکندگی گرد و غبار در منطقه شده است. اگرچه دولت در سال های اخیر همیشه وعده بهبود این اوضاع را داده و کمیته های مختلفی را برای حل این بحران ها ترتیب داده است، اما واقعیت حال حاضر این مناطق، نشانی از بهبود شرایط ندارد.

مرگ گونه های جانوری از دیگر پیامدهای شوم خشکسالی است که هواداران محیط زیست همیشه راجع به آن هشدار داده اند.

مجید خرازیان مقدم مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، هفتم فروردین ماه امسال در گفت وگو با رسانه ها با اشاره به اینکه از میان 1170 گونه جانوری مهره دار در ایران حدود 87 گونه در معرض انقراض و در فهرست سرخ IUCN در سال 2017 قرار گرفته اند، بیان داشت: خشکسالی های متوالی و تنش آبی ایجاد شده در کشور، ورود و معرفی غیراصولی مهارنشده گونه های غیربومی به کشور، بهره برداری بی رویه از منابع آبی و تهدید تالاب ها، عدم رعایت حقابه ضروری برای حفظ تعادل محیط زیست در رودخانه های کشور، ورود فاضلاب های شهری و صنعتی به اکوسیستم های آبی و خشکی از جمله چالش هایی است که در حیات وحش با آن روبرو هستیم·

بیکاری و معضلات اجتماعی اما دیگر پیامد سهمگین خشکسالی است که نهاد خانواده و زندگی اجتماعی مردم را با چالش روبرو می سازد. بسیاری از کشاروزان بر اثر کم آبی مجبور به ترک کشاورزی شده اند؛ اتفاقی که این روزها در خصوص آن بسیار می خوانیم و می شنویم.

درگیری های منطقه ای و قومی بر اثر کم آبی دیگر پیامدی است که می تواند اتحاد ملی را خدشه دار سازد و اینگونه حتی بر سیاست نیز اثرگذار شود.

خشکسالی پدیده ای ناخوشایند است که تهدیدی جدی برای تمام عرصه های زندگی بشر به شمار می رود. خشکسالی اتفاقی نامیمون است که از اقتصاد و جامعه گرفته تا سیاست و فرهنگ را از خود متاثر می سازد و اینگونه در طول تاریخ تمدن های بسیاری را نابود نموده است. شاید از این جهت است که کوروش پادشاه هخامنشی در خصوص ایران دعا نموده خداوندا این سرزمین را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدار. حالا شاید زمان آن فرا رسیده که مسوولان هشدارهای کارشناسان را جدی بگیرند و برای حل بحران کم آبی چاره ای بیاندیشند.

پژوهشم**9282**9279

دور زمین: دور زمین: سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده!