شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان جدی گرفته نمی شوند - مهسان بلاگ

آنچه را که این شاعران و نویسندگان گفتند، در ادامه می خوانیم؛

مریم زندی، مسئول واحد آفرینش های ادبی حوزه هنری همدان و شاعر حوزه کودک: به عنوان اولین مبحث، تعریف شما از ادبیات کودک و نوجوان چیست؟

مهدی طراوتی توانا، مربی کانون پروش فکری بچه ها و نوجوانان و شاعر: وقتی در وادی تعاریف وارد می شویم؛ می توانیم دو نوع تعریف برای هر مقوله داشته باشیم؛ نخست تعاریف قراردادی که چارچوبی برای صفرتاصد آن مبحث معین می نماید، دوم تعاریف استنباطی است که می تواند شاخه های جدیدی را به حوزه تعریفی ادبیات، مخصوصا ادبیات کودک اضافه کند.

نمی خواهم وارد مبحث اول شوم، چرا که همه با آن آشنا هستند اگر بخواهیم به صورت ذوقی و مبتنی بر معلومات و تجربیات فردی این ادبیات را تعریف کنیم؛ به نظر من مجموعه ای از نوشتارها، سروده ها، تالیفات و آفرینش هایی است که در جهت رشد و تعالی فکری بچه ها، خردسالان و نوجوانان دخیل است و تاثیر می گذارد یعنی مجموعه نوشتارهایی که می تواند جنبه های تربیتی و جنبه های آموزشی داشته باشد و در پیدایش و ارتقا ظرفیت های جهان بینی به بچه ها و نوجوانان ما یاری کند.

این مجموعه نوشتارها می آیند و با آمیختگی با زبان بچه ها و فضا و تصاویر بچه هاه چیزی را به نام ادبیات کودک و نوجوان برای ما به وجود می آورند. اگر این تعاریف را بازنگری کنیم و درباره آن صحبت کنیم و بحث بسیار طولانی خواهد بود اما این را باید در نظر بگیریم که در ادبیات کودک و نوجوان بیشتر از آنچه که به دنبال خلق اثر صرفاً هنری باشیم؛ که دارای ارزش های هنری است، باید بیشتر به جنبه های تربیتی و آموزشی مسئله توجه کنیم؛ چون بچه ها ما پیش از دریافت جنبه های هنری، دوست دارند که یادبگیرند. جنبه های آموزشی آن را خواسته و ناخواسته در نظر می گیرند. بسیاری از کتاب های موجود یا شعرهایی که خودمان می سراییم با موضوع آموزش سروده می شوند که نهایتاً یک جهان بینی بچه هاه را برای کودک و نوجوان ایجاد می نمایند. چه در شعر، چه در قصه، چه در داستان ها چه در حوزه نمایش برای کودک و نوجوان، این فراوریات مبتنی بر آموزش است.

مریم زندی: آقای طراوتی توانا می گوید آموزش از اصلی ترین نکاتی است که برای ادبیات کودک و نوجوان در نظر گرفته شود، خانم زرنشان نظر شما در این باره چیست؟

مریم زرنشان، کارشناس فرهنگی، شاعر و نویسنده حوزه کودک و نوجوان: در این که آموزش باید در کتاب های ما وجود داشته باشد هیچ شکی نیست؛ اما برگردیم به هنر شاعران و نویسندگان؛ این هنر نباید مربی محور باشد. شعر کودک، داستان کودک و نمایش های کودک و همین طور در هر شاخه ای که می خواهیم برای کودک و نوجوان و به خصوص خردسالان محتوای فرهنگی فراوری کنیم، این موضوع را باید در نظر گرفت؛ والدین را می خرند که در کنار سرگرم کردن و هنر و داستانی که دارد، چیزی به کودک یاد دهند و پیغامی برای بچه به همراه داشته باشند.

من با این موضوع مخالف هستم که پیغام کتاب، رو باشد. پیغام باید در لایه های زیرین اثر باشد که بچه ابتدا بیشتر با ریتم شعر، با نوع داستان و نمایش سرگرم شود، احساس لذت کند و وقتی که به خواسته اول خود رسید؛ خواه ناخواه ها لایه های آموزشی بعدی در اخلاق و رفتارش شکل می گیرد. شعر و داستانی که مربی محور باشد به هیچ عنوان اثر خوبی برای کودک نیست. بلافاصله کودک آن را پس میزند. بارها و بارها دیده ایم که کتاب هایی که صرفا آموزشی بوده اند و یا حتی همین کتاب های زرد بازار که در همه جا پیدا و با قیمت نازلی ارائه می شوند با وجود رنگ و لعابی که دارد و بچه را در نگاه اول جذب می نمایند، اما با خود همراه نمی نمایند. زیرا وقتی از نظر هنری کتاب ها را نگاه می کنید، می بینید که چقدر سطح کیفی آن پایین است و سریال نویسی شده است بدون اینکه کارشناسی شود. حتماً این مقوله را باید در نظر بگیریم که کتاب مربی محور نباشد به صورت مستقیم آموزش ندهد و در لایه های زیرین اثر آموزش اتفاق بیفتد.

مریم زندی: پس می توانیم بگوییم که ادبیات کودک و نوجوان ادبیاتی است که جنبه های لذت بخشی، انگیزه دادن به بچه ها، رشد و خلاقیت بچه ها و نوجوانان را در نظر دارد و زیرلایه های آن زیرلایه های آموزشی است به این عنوان که هیچ متن شعر و نوشته ای برای کودک و نوجوان بی هدف نوشته نمی شود یعنی هدفی دارد و این هدف می تواند اهداف اخلاقی و آموزشی باشد اما نباید مستقیم و گویا باشد، باید در زیرلایه های متن باشد و لایه اصلی خلاقیت، حس کنجکاوی، لذت بخشی و انگیزه دادن به کودک و نوجوان باشد.

بحث دومی که می خواهیم درباره آن صحبت کنیم، لزوم وجود ادبیات مستقل برای کودک و نوجوان است، خانم طاهری درباره لزوم وجود ادبیات مستقل برای کودک و نوجوان، نظر خود را بیان کنید.

ژیلا طاهری تیزرو: ادبیات کودک و نوجوان جهان بینی خود را دارد، جهانی خود را دارد و اصلاً یک صحبت بسیار خامی است که ما بخواهیم

زندی: ادبیات کودک و نوجوان ادبیاتی است که جنبه های لذت بخشی، انگیزه دادن به بچه ها، رشد و خلاقیت بچه ها و نوجوانان را در نظر دارد و زیرلایه های آن زیرلایه های آموزشی است به این عنوان که هیچ متن شعر و نوشته ای برای کودک و نوجوان بی هدف نوشته نمی شود یعنی هدفی دارد و این هدف می تواند اهداف اخلاقی و آموزشی باشد اما نباید مستقیم و گویا باشد، باید در زیرلایه های متن باشد و لایه اصلی خلاقیت، حس کنجکاوی، لذت بخشی و انگیزه دادن به کودک و نوجوان باشد.

ادبیات کودک را ادغام کنیم حتی با ادبیات نوجوان. این ها هر کدام جهان خود را دارند مگر می توانیم لباس های یک شخص 20 ساله را تن بچه 5 ساله کنیم که بخواهیم کتاب هایشان را یکی بدانیم؟ این موضوع بسیار مهمی است که آثار ویژه بچه ها را خیلی قوی تر خلق کنیم و نگاه قوی تری به آن داشته باشیم؛ به این خاطر که قرار است بچه ها آینده جهان را بسازند. پس باید بسیار علمی روی کتاب بچه ها کار شود.

اکنون بحث روز درمانگران و روانشناسان بالینی آموزش مهارت ها به وسیله داستان و شعر به بچه ها است. همانطور که اطلاع دارید جهان روانشناسی به ما می گوید؛ بچه ها تا 6 سالگی مهارت ها را یاد می گیرند در غیر این صورت، بسیار سخت است که بخواهیم این مهارت ها را به بچه ها آموزش دهیم. از این رو کار ما نویسندگان و شاعران کودک بسیار سخت تر می شود. علم می گوید باید دید علمی و قلم علمی داشته باشیم و نباید گذرا از این موضوع عبور کنیم.

من کاملاً با حرف خانم زرنشان موافق هستم؛ بحث لذت در درجه اول قرار گرفته است و اگر کودک و نوجوان احساس خوبی از کتاب و رنگ و لعاب آن و حتی از اسم آن نگیرد ، کتاب را نخواهد خواند. باید بپذیریم این ها ویترین کار هستند و بچه باید از آن خوشش بیاید. ولی در لایه های زیرین، آموزش و تفکر ما نویسندگان و شاعران است که کار را قوی می نماید و قرار است که سلول های بدن این بچه را بسازد و پایه بچه را برای آینده محکم کند.

یک شاعر کودک و یک نویسنده کودک در کنار یک درمانگر، در کنار یک روانشناس دست به دست یکدیگر بدهند و با طرح بحث آموزشی همراه لذت را به بچه ها بدهند و به خوراک بچه ها تبدیل نمایند تا در نتیجه آن با بچه های ده-دوازده ساله ای سر و کار داشته باشیم که اگر در محیط خانه خلاء و کمبودی برایشان ایجاد شد، بتوانند با کتاب ها آن را جبران نمایند و با کتاب های مهارت های زندگی را یاد بگیرند. خدا را شکر اکنون در شبکه های مجازی می بینیم که روان شناسان نیز وارد این عرصه شده اند و بسیار به این مسئله می پردازند. هر چند عناصر داستان نویسی را به صورت علمی بلد نیستند و جهانی بچه ها را از دید ما نویسندگان نمی بینند و طریق روش های علمی داستان نویسی را شاید بلد نیستند اما نکات آموزشی و مهارت ها را به خوبی با بچه ها کار می نمایند، خانواده ها نیز به خوبی از آن استقبال می نمایند.

مریم زندی: خانم کوثری شما نیز نظرتان را درباره لزوم وجود ادبیات مستقل کودک و نوجوان بفرمایید.

مریم کوثری هنرمند: می توانم بگویم که در ادبیات کودک، صرفاً به زبان بچه ها نوشتن کافی نیست؛ جهان بینی بچه ها را داشتن بسیار مهم است؛ یعنی جهان را از نگاه بچه ها نگاه نمایند. بچه ها به چیزهایی فکر می نمایند که شاید عظیمترها به آن فکر نمی نمایند. آن ها در تخیلات خودشان به مکان هایی می فرایند که شاید برای ما باورناپذیر باشد اما بچه ها خیال پردازی هایی در بازی های خود دارند و در جهانی خودشان احتیاج دارند که ادبیاتشان مستقل از ادبیات عظیمسالان باشد.

مریم زندی: اگر بخواهیم جمع بندی کنیم؛ نتیجه این است که اگر بخواهیم کل ادبیات را یک ساختمان فرض کنیم، فکر می کنم که ادبیات کودک و نوجوان زیربنای این ساختمان می شود. واقعا نمی توان گفت که آثار عظیمان ادبیات مثل سعدی، حافظ، مولانا و نویسنده های دیگر برای بچه ها کفایت می نماید و باید همان را بخوانند.

همانطور که خانواده ها به تغذیه سالم برای بچه هایشان فکر می نمایند و از نظر جسمی غذای خوب به آن ها می دهند مراقب هستند جسمشان به خوبی رشد کند؛ حتی سر زمان مناسب به آن ها غذا و ویتامین می دهند؛ باید به فکرِ ذهن و روح کودک هم باشند. ادبیات و مطالعه است که می تواند ذهن و روح کودک را بارور کند.

پس باید به فکر تغذیه مناسب هر گروه سنی هم باشند. تغذیه مناسب هر گروه سنی هم همین کتاب های ادبیات کودک و نوجوان است به این گونه که مثلاً یک خردسال واقعاً نمی تواند حتی کتاب های یک کودک را بخواند باید گروه سنی ها متفاوت باشد ادبیات مخصوص خود و دایره واژگان جهان بینی خودشان را داشته باشند. جهانی که بچه ها دارند حتی با جهانی نوجوان متفاوت است.

همان طور که گفتم زیربنای ادبیات یک کشور باید ادبیات بچه ها باشد. در کشورهای توسعه یافته آنقدر که به ادبیات کودک بها می دهند و برایشان با ارزش است شاید ارزش کمتری به ادبیات عظیمسال بدهند یا حداقل برایشان دارای ارزش برابر است. برایشان بسیار مهم است که بچه از بچگی ذهن باروری داشته باشد و رشد ذهنی اش کامل شود، به همین دلیل جایزه های بسیار مهمی را در عرصه کودک و نوجوان گذاشته اند و کتاب های بسیار خوبی را نیز دارند. همچنین برنامه ریزی های کوتاه مدت و درازمدت برای ادبیات کودک و نوجوان دارند و برایشان خیلی مهم است که ذهن و روح بچه از خردسالی و شاید حتی از زمان جنینی پرورش یابد.

در قسمت بعد این بحث می خواهیم درباره صندلی ادبیات کودک و نوجوان در ایران و همدان صحبت کنیم. از آقای طراوتی می خواهم که نظر خود را در این باره بیان نمایند.

طراوتی توانا: ابتدا به مقایسه ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات عظیمسال می پردازم. خوشبختانه ادبیات کودک و نوجوان با توجه به بار آموزشی و با توجه به اقبالی که خانواده ها به این مسئله دارند، از صندلی خوبی در کشور ما برخوردار است. همین اقبال و استقبال باعث شده است که دوگانگی و از هم گریزانی در این بین به وجود بیاید. همین کتاب های زردی که شما فرمایش کردید محصول نگاه تجاری و بازاری به این مقوله است که عموماً نویسندگان و شاعران از سمت ناشران به این سمت راهنمایی می شوند، بخش دیگر حرفه ای و بسیار متعهدانه و سلامت محور است که ما ادعا می کنیم در آن فعالیت می کنیم.

کتاب هایی که فراوری می کنیم مبتنی بر آموزش ها و نگرش های درست است و سعی می کنیم هر موضوعی وارد شعر کودک نشود و هر شکل و لعابی را به خورد بچه ندهیم، عموما آثاری را فراوری می کنیم که حرفه ای قلمداد می شوند و اگر رتبه بندی کنیم حرفه ای هستند. در برخی از آثار می بینیم که نظم و نثر رعایت نشده است و یک باره نثر به نظم تبدیل می شود و از نظم بدون مقدمه به نثر وارد می شود. این ها ردی است که در کتاب های زرد دیده می شود که به خاطر سود و منفعت ناشر بازار را احاطه نموده اند. فکر می کنید

طاهری: نمی دانم چرا مسئولین ما نگاه حقیری به جهانی بچه ها و کتاب و شعر دارند یا نمی بینندشان یا خودشان را به ندیدن زده اند! متاسفانه و تا زمانی که فرهنگ سازی انجام نشود کاری پیش نمی رود. مسئولینی که می توانند کاری انجام بدهند و کاری از دستشان برمی آید کار کودک را در پایین ترین قسمت کار و در حاشیه می گذرند انگار کارهای واجب تری دارند و در آخر اگر می خواهند کاری هم برای کودک انجام دهند، آن را هم در حاشیه می گذارند.

برای آفریننده اثر زرد چقدر حق الزحمه قائل می شوند؟ نهایتاً 10 درصد از کل قرارداد،در خوشبینانه ترین حالت، 20 درصد از قیمت روی جلد.

زرنشان: به هیچ عنوان. گرچه قصد ورود به این بحث را ندارم اما آثار فاخری هم وجود دارند که در قراردادهایی که با ناشران معتبر بسته می شود، آن هم با مبلغی معادل 10 درصد و یا 8 درصد از قیمت روی جلد که فرایند خاص خود را دارد.

طراوتی توانا: ما در کشور شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان همدانی زیادی داریم. اگر زمانی، قبل از انقلاب؛ عده معدودی به این حوزه گرایش پیدا می کردند اکنون هر کسی که توان آن را داشته باشد و بتواند در حوزه کودک و نوجوان کار کند به این مبحث ورود می نماید. چه در حوزه انیمیشن و فیلم سینمایی، چه مجلات و چه شعر. اکنون همه به نوعی به اهمیت کودک و نوجوان واقف هستند فعالیت های عمده و گسترده ای در این زمینه انجام می شود اما باز شاخص ماندگاری آن را زمان معین می نماید که کدام یک از این برنامه ها یا محتوایی که فراوری می شود ماندگار است. در طول زمان معین می شود که کدام با ارزش است و از نسلی به نسل دیگر و از دهه ای به دهه منتقل شود.

به همدان بازگردیم؛ در همدان که داعیه دار ادبیات کودک و نوجوان بودیم و هستیم (هرچند دلیل آن را نمی دانم که همدان بر مبنای چه ظرفیت و استعدادی می تواند حرف قابل قبولی را در حوزه ادبیات کودک و نوجوان بزند)؛ مخصوصاً در شعر نوجوان مسلما زمینه ها و اقبال هایی وجود داشته است.

اکنون در سطح کشور نیز شاعران تراز اول حوزه شعر کودک همدانی هستند و نسل های بعد از آقای رحماندوست، آقای بکتاش، آقای نیک طلب و سایر اساتید و نسل سوم که شما هستید. همدان صندلی خوبی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در کشور دارد چرا که بخشی از فراوریات ادبی شعر و داستان را همدانی ها فراوری می نمایند. حتی اگر در همدان ساکن نیستند اما ریشه در همدان دارند و به نام همدانی شناخته می شوند. اما متاسفانه در خود استان هنوز نتوانستیم موضوع لازم را ایجاد کنیم، مسلماً استعدادهای کشف نشده داریم؛ مثل معدنی که یک فاز آن آن کشف شده و 10 فاز از آن در لایه های پنهان مانده است اکنون کسانی هستند که بتوانند در حوزه ادبیات کودک و نوجوان فعالیت نمایند. اما مامن و پایگاهی ندارد و نهایتاً به حوزه هنری مراجعه نمایند اما نهادهای دیگر اقبالی به این قضیه ندارند.

اکنون که ما در حال صحبت کردن درباره اهمیت ادبیات کودک و نوجوان از ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی هستیم بر اهمییت این موضوع واقف هستیم اما مسئولان و برنامه ریزان فرهنگی ما در همدان به این مقوله توجه ندارند. انجمن پویای داستان و یا شعر کودک و نوجوان در همدان وجود ندارد، اگر فعالیتی هم باشد آن هم در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان انجام می شود؛ اما اداراتی چون فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه ای ندارند. به این فکر هستیم که در نهاد کتابخانه ها یکی از شاخص های اصلی برنامه هایمان حوزه کودک و نوجوان باشد.

مخصوصا برای نوجوانان این صندلی را تثبیت کنیم و پرورش بدهیم راه چارهی باید ارائه بدهیم که می تواند با هم اندیشی ما این راه چاره به دست بیاید، در شهرستان ها اگر نمی توانیم انجمن ثابت شعر کودک قرار بدهیم و شاعران کودک را جمع کنیم حداقل محافل ادبی را به سمت شهرستان ها ببریم و به سمت کشف استعداد شهرستان ها پیش برویم. در کانون دیده ایم که بچه های هستند که در دوازده سالگی به قالب رسیدند و می توانند شعر کودک بسرایند ممکن است که عظیم هم شدند شعر کودک بسراید. می توانیم این بذر را بپاشیم شاید بارانی بیاید و این گندم بروید.

زندی: خانم زرنشان اگر شما هم درباره ادبیات کودک و نوجوان در ایران و همدان، نکته تکمیلی دارید، بفرمایید.

زرنشان: بیشتر عظیمانی که در حوزه کودک و نوجوان در پایتخت حضور دارند همدانی هستند، می خواستم به اهمیت کار کتابخانه ها در این زمینه اشاره کنم، پیشنهاد می کنم کتابخانه ها مقداری فعالیت هایشان را بیشتر نمایند و فعالیتشان صرفاً به کلاس های نقاشی و خوانش شعر و داستان محدود نشود. این موارد هم بسیار خوب است که مربیان برای بچه ها ساعتی را اختصاص می دهند تا کتاب بخوانند اما بازخورد بعد از آن برای ما بسیار مهم است. کتابی که معرفی می شود چه شعر و چه داستان پس از خواندن، نظر بچه ها را بخواهند.

از نویسنده برای حضور در جمع مخاطبان دعوت نمایند. مگر ما چقدر در کشور از این برنامه ها داریم؟ هفته کودک، روز قلم و 18 تیر تنها روزهایی هستند که به این موضوع پرداخته می شود اما در همین برنامه ها هم می بینیم که ادارات بسیار کمرنگ وارد عمل می شوند و نهایتاً فعالیتشان در یک تبریک به نویسندگان کودک خلاصه می شود.

مسئولین از ابتدای سال زمانی را به 18 تیرماه اختصاص دهند و برنامه مدونی را برای برگزاری آن داشته باشند، چه بهتر که در طول سال به این موضوع توجه نمایند اگر می خواهند به جایی برسند، اگر می خواهند بچه ها حرفه ای کتاب بخوانند و حرفه ای نقد نمایند؛ چون ممکن است بچه ها کتاب های زیادی بخوانند اما حرفه ای نقد ننمایند.این وظیفه بر دوش مربیان عزیز است که این راه را برای آن ها باز کند و بچه را با نقد آشنا کند، از بچه ها بپرسند نظرتان درمورد کتاب چه بود؟ از کدام قسمت بیشتر خوشتان آمد؟ اگر شما این داستان را بنویسید چگونه آن را ادامه می دهید؟ از نویسنده و شاعر کتاب ها دعوت نمایند و درباره کتاب صحبت نمایند. در کتابخانه های سراسری کشور برنامه های اینچنین وجود دارد حتی برخی از استان های دیگر ما را برای نقدی کتاب ها دعوت می نمایند.

مریم زندی: اگر بخواهیم این مبحث را جمع بندی کنیم علاوه بر صحبت های دوستان می توانم بگویم که شرایط ادبیات کودک و نوجوان در ایران نسبت به کشورهای همسایه آن، مثل عراق سوریه آذربایجان پاکستان افغانستان در شرایط خوبی است؛ هم از نظر کیفیت کار هم از نظر کمیت آثار و هم از نظر تعداد شاعران و نویسندگان واقعا صندلی بسیار خوبی داریم. از نظر نشر نیز کارها با کیفیت بسیار خوبی چاپ می شود. اما اگر بخواهیم این مقایسه را گسترده تر کنیم و ببینیم در جهان صندلیمان کجاست؛ باید بگوییم که ادبیات ما در خارج از مرزها شناخته شده نیست یعنی به زبان های دیگر ترجمه نمی شود. خدا را شکر که جدیداً کارهای فرهاد حسن

مطالعه اصلی ترین چیزی است که در پیشرفت هر جامعه ای نقش دارد. فقر مطالعه در جامعه ما باعث دامن زدن به آسیب های دیگر می شود. بچه های امروز وقتی که به جهان می آیند؛ انگار تکنولوژی را از قبل با خود به همراه دارند. کودک دو ساله که هنوز نمی تواند حرف بزند، به راحتی با موبایل کار می نماید؛ زیرا از زمان جنین با جهانی بیرون در ارتباط است و مادر بیشتر گوشی را در دست داشته تا کتاب و بعد از به جهان آمدن بیشتر علاقه اش را به گوشی نشان می دهد. به همین دلیل نویسنده باید به روز باشد.

زاده که نامزد جایزه هانس کریستین آندرسن شده است به زبان های دیگر ترجمه می شود و این نقطه روشنی در ادبیات کودک و نوجوان ماست که شعرها و داستان ها و رمان ها ترجمه می شود و فراتر از مرزها منتشر می شود.

امیدواریم که سطح ادبیات کودک و نوجوان ما بالا برود کتاب های ما در تیراژهای بسیار زیاد و در گستره جهانی چاپ شود. می توانیم بگوییم استان همدان جزء 3 استان اول کشور در این حوزه است از نظر تعداد شاعران. خوشبختانه همدان به خاطر پیشینه خیلی خوبی که دارد و همچنین به خاطر اساتیدی که داشته است یا نسل های بعد مشقی از روی دستِ اساتیدی مثل آقای رحماندوست، اسدالله شعبانی، آقای یوسفی، عزت الله الوندی، جواد محقق و عظیمواران دیگری داشته اند سبب شده است تا صندلی مناسبی داشته باشد. امیدواریم که جوان های 20 ساله و زیر 20 سال این راه را ادامه دهند.

از خانم طاهری می خواهم که درباره شرایط چاپ و نشر مجلات در استان صحبت نمایند.

طاهری: به نکته بسیار حائز اهمیتی اشاره فرمودید تمام این ها به همدیگر ربط دارد. متاسفانه نمی دانم چرا مسئولین ما نگاه حقیری به جهانی بچه ها و کتاب و شعر دارند یا نمی بینندشان یا خودشان را به ندیدن زده اند! متاسفانه و تا زمانی که فرهنگ سازی انجام نشود کاری پیش نمی رود. مسئولینی که می توانند کاری انجام بدهند و کاری از دستشان برمی آید کار کودک را در پایین ترین قسمت کار و در حاشیه می گذرند انگار کارهای واجب تری دارند و در آخر اگر می خواهند کاری هم برای کودک انجام دهند، آن را هم در حاشیه می گذارند.

متاسفانه فرهنگ سازی در این زمینه نداریم اگر خانواده ای کتابخوان هستند؛ خانواده های قشر متوسط به بالای جامعه هستند. وقتی خانواده ها دغدغه نان دارند نمی توانند به خرید کتاب برای بچه هایشان فکر نمایند تا مهارتی را یاد بگیرند، فقط به فکر سیر شدن شکم بچه ها خود هستند. متأسفانه قشر اعظم جامعه ما را همین افراد شکل می دهند خانواده های مرفه و دارای آگاهی و کسانی هم که به دنبال این چیزها باشند وجود دارند که سعی می نماید بچه های خود را به خوبی تربیت کند اما مگر چند درصد از جامعه را تشکیل می دهند؟ از تمام این ها بگذریم، زمانی نظم در انتشار و کیفیت مجلات کودک خوب بود اما اخیراً شاهد هستیم که مجلات کودک یکی یکی حذف می شوند و هر بار که خبر تعطیل شدن یکی از مجلات کودک را می شنوم احساس می کنم یکی از بچه هایم را در زندان قرار دادند.

هزینه ای برای این مباحث در نظر گرفته نمی شود، سرمایه گذاری انجام نمی شود و ای کاش کسانی که در راس هستند و تصمیم گیر هستند به این امر وارد شوند. مگر چند نفر مانند شما می توانند از نویسندگان و شاعران پشتیبانی کند؟ افرادی را می شناسیم که در استان های دیگر نویسندگان را ساپورت می نمایند اما آن ها نیز یکی یکی کنار می کشند من که اینجا نشسته ام از روی عشق می نویسم، خانم کوثری از روی عشق می نویسد، خانم زرنشان به خاطر عشق به بچه ها می نویسد اما از هیچ گونه حمایت اقتصادی برخوردار نیستیم. از نظر عاطفی حمایت نمی شویم. تمام دلخوشی ما همان مجلات بود که احساس می کردیم ارتباطات کوچکی با بچه ها داریم. می گفتیم اگر بچه ها نمی توانند کتاب بخرند و بخوانند اما می توانند از مجلات بخوانند. متاسفانه شاهد تعطیل شدن یک به یک مجلات و کاهش کیفیت کاغذ آن هستیم، تصویرگری ها ضعیف می شود زیرا تصویرگران قوی نمی توانند با مبالغ اندک کاری را خلق نمایند و آن را ارائه دهند.

آثار دارد ضعیف می شود، کارِ ضعیف هم که به دست بچه برسد، آن انگیزه ای که بچه بنشیند و با عشق بخواند را هم از بچه می گیرد. روز به روز ما به جای اینکه صعود کنیم سقوط می کنیم. فقط یک آرزو دارم امیدوارم کسانی که برای ادبیات کودک قلم می زنند و دستی در جهان، در کشور ما و در همدان دارند، آدم های دلسوزی باشند، کاربلد باشند و ادبیات کودک را بشناسند، دستگیر باشند و تاثیر مثبتی داشته باشند.

طراوتی توانا: در همدان در چند سال گذشته با وجود این که مدعی هستیم که حرف اول را در ادبیات کودک و نوجوان می زنیم یک مجله کودک و نوجوان در همدان نداشتیم.

طاهری: پنج سال پیش یک مجله در حوزه کودک و نوجوان وجود داشت که بیشتر کار تبلیغات انجام می داد. اغلب صفحات این مجله 8 صفحه ای به تبلیغات اختصاص داشت.

طراوتی توانا: آن ها به دلیل نداشتن اسپانسر و با دید تجاری این تبلیغات را می گرفتند و نمی شد به آن ها خرده گرفت اما در این سال ها در همدان در حوزه نشریات و مجلات کار مستقل ادبیات کودک و نوجوان نداشتیم. جدیدا خانم زندی با روزنامه هگمتانه به صورت ضمیمه قسمتی را به کودک و نوجوان اختصاص دادند هر چند که کافی نیست و نمی شود به آن بسنده کرد اما حرکتی خوب و شمعی در تاریکی است.

کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من/ چون فقط انگشت من می رسد به پشت من ما که حرفه ای نگاه می کنیم باید شورای مشورتی محبت آمیز ای تشکیل دهیم و تصمیمی بگیریم که با مشارکت، رایزنی و دریافت حمایت ها و مساعدت های فرهنگی یک مجله مستقل کودک و نوجوان آن را دربیاوریم. باید این کار را انجام بدهیم تا کی باید بگوییم که مسئولین باید انجام بدهند؟ مسئولین به فکر کودک و نوجوان نیستند، باید این واقعیت را بپذیریم. آنقدر دغدغه های روی زمین مانده در این دوره وجود دارد که اصلاً نمی توانند به این موضوع فکر نمایند.

شما دلسوزتر و تخصصی تر از کانون پرورش فکری سراغ ندارید اما یک نشریه مستقل کودک و نوجوان ندارند زیرا توان اقتصادی آن اداره در حدی نیست که بتواند ماهیانه چند میلیون برای چاپ و نشر یک نشریه تخصصی هزینه کند. در حالی که می تواند حامی بسیاری از فعالیت های آن ها باشد.

می گوییم شرایط مطبوعات کودک و نوجوان در همدان مناسب نیست. بنایی به عنوان مجموعه کودک و نوجوان استان همدان ساخته نشده است و اگر بنایی گذاشته شده بود سابقه ای داشت و تاریخچه ای از آن ذکر می کردیم. آن چند موردی هم که بوده است بسیار کوتاه مدت فعالیت نموده اند.

مریم زندی: هر چقدر از نظر تعداد شاعران و نویسندگان در همدان نیروهای خوبی داریم اما متاسفانه از نظر چاپ و نشر واقعاً شرایط بسیار بدی داریم. فکر می کنم وقتی می توانیم بگوییم که شرایط خوب یا بد است که چیزی وجود داشته باشد که بتوانیم عیار آن را بسنجیم. من فکر می کنیم

اگر نویسندگان و شاعران، خود را به جهانی بچه ها و دیدگاه و نگاه و جهان آن ها نزدیک نمایند، در دست بچه ها همواره کتاب های ترجمه شده نمی دیدیم. شما به کتابخانه ها مراجعه کنید و به کتاب هایی که در دست بچه ها است نگاه کنید آنقدری که کتاب های ترجمه شده را در دست آن ها می بینید و آنقدر که آن ها نویسنده های خارجی را می شناسند که کتاب ایرانی نمی خوانند و نویسنده های ایران را نمی شناسند.

که نمی توانیم در باره شرایط نشر و مجلات و انتشارات کودک و نوجوان همدان، حتی بگوییم شرایط بحرانی یا بد است؛ یعنی اصلا چیزی نداریم که برای بیان آن شرایط تعریف کنیم.

اکنون تنها جایی که در همدان به صورت حرفه ای به کتاب های کودک نگاه می نماید و طبق استانداردهای کشور کار چاپ می نماید، حوزه هنری است و آن هم به صورت محدود با توجه به بودجه ها در کنار کارهای دیگری که انجام می دهد کار کودک هم چاپ می نماید اما هیچ انتشارات دیگری نیست و اگر گاهی انتشاراتی، اثری را چاپ می نماید، اثر نازل و ضعیفی است که به جای اینکه ادبیات باشد که رشد کند و اوج بگیرد، ادبیاتی است که مخرب است و به کودک آسیب می زند یعنی چنین کتاب هایی در همدان در حال چاپ است.

مجلات هم همانطور که دوستان گفتند اصلاً مجله درستی نداریم که حداقل بگوییم که دو سال چاپ شده است اگر هم باشد به صورت ضمیمه یک روزنامه دیگر چاپ می شود یعنی باید بگویم حاشیه یک روزنامه دیگر است. من فکر می کنم ضروری ترین چیزی که استان همدان به آن احتیاج دارد یک انتشارات تخصصی کودک و نوجوان است که کارش این باشد که ادبیات کودک و نوجوان را چاپ کند و به جز کودک و نوجوان چیز دیگری را چاپ نکند.

استان های دیگر مانند خراسان رضوی و قم در این زمینه خوب کار می نمایند. انتشارات خوبی دارند و مجلات حاوی مقالات تخصصی دارند که سابقه 15 تا 20 سال چاپ دارند؛ با وجود اینکه تعداد شاعران و نویسندگانشان کمتر از همدان است و حتی گاهی می بینیم که تیم حرفه ای ندارند اما مجله سرپاست زیرا از آن مجله حمایت می شود و آن مجله را یاری می نمایند اما واقعاً شرایط خیلی خوبی در نشر و چاپ نداریم.

مبحث بعدی درباره جدی نگرفتن ادبیات کودک و نوجوان است، البته حتی شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان هم جدی گرفته نمی شوند. در مجامع و جشنواره ها و جایزه های و جاهای مختلف،قدر و ارزش نویسندگان و شاعران حوزه کودک و نوجوان پایین تر دیده می شود. حتی جایزه هایی که به این حوزه اعطا می شود نسبت به جوایز عظیمسالان نصف می شود یا آن را تقسیم بر سه می نمایند و به یک نویسنده کودک و نوجوان می دهند.

ادبیات کودک و نوجوان در سطح کلان کشوری مورد توجه قرار نگرفته است به گونه ای که اهمیت جداگانه به آن داده شود. فکر می نمایند که نوشتن برای بچه ها خیلی راحت است. در حالی که اگر به خودشان بگوییم که دو بیت شعر برای کودک و نوجوان بنویسید یا دو پاراگراف داستان برای کودک و نوجوان بنویسید از نوشتن آن عاجز هستند می توان گفت که این هم به نوعی درد دل کل جامعه ادبیات کودک و نوجوان است و باید ریشه ای حل شود.

حال به این موضوع بپردازیم که موضوعات مورد علاقه بچه ها چیست؟ اصلا وظیفه یک نویسنده و شاعر کودک و نوجوان در برخورد با این دغدغه ها چیست و چه دغدغه هایی باید داشته باشند؟ چه موضوعی را باید برای کودک انتخاب کند که مورد استقبال این بچه ها قرار بگیرد؟

کوثری هنرمند: به نظر من نویسنده ای که امروز برای بچه ها می نویسد باید به روز باشد یعنی با بچه های امروزه پیش برود. وقتی که خودم را با دخترم مقایسه می کنم می بینم که چقدر نگاه من به محیط در آن سن با نگاه او به همان مقوله ها متفاوت است.

مطالعه اصلی ترین چیزی است که در پیشرفت هر جامعه ای نقش دارد. فقر مطالعه در جامعه ما باعث دامن زدن به آسیب های دیگر می شود. بچه های امروز وقتی که به جهان می آیند؛ انگار تکنولوژی را از قبل با خود به همراه دارند. کودک دو ساله که هنوز نمی تواند حرف بزند، به راحتی با موبایل کار می نماید؛ زیرا از زمان جنین با جهانی بیرون در ارتباط است و مادر بیشتر گوشی را در دست داشته تا کتاب و بعد از به جهان آمدن بیشتر علاقه اش را به گوشی نشان می دهد. به همین دلیل نویسنده باید به روز باشد.

البته تکنولوژی نیز به یاری کتاب آمده است. با شناختی که از بچه ها دارم می دانم که بچه های امروزه طنز را زیاد دوست دارند اگر هر چیزی را بخواهی به آن ها آموزش دهید، در قالب طنز بیشتر می پسندند. به نظر من روحیات بچه های امروزی چنین است اگر یک چیز خیلی تلخ را هم بخواهید به آن ها بگویید وقتی در قالب طنز است بسیار از آن استقبال می نمایند.

مریم زندی: خانم زرنشان به نظرتان شاعران و نویسندگان امروزی پابه پای بچه ها آمده اند و توانستند خودشان را با کودک و نوجوان امروز به روز نمایند؟ یا دارند خاطرات و چیزهایی که از کودکی و نوجوانی خود به خاطر دارند می نویسند؟

مریم زرنشان: در 4 سال اخیر نویسندگان شاعران تکانی خوردند و از گفتن خاطرات خودشان حتی در قالب داستان درآمدند و زاویه دید جدیدی پیدا نموده اند. وقتی در کارگاه هایی که حضور پیدا می کنیم مثلا اگر 10 نفر هم حضور داشته باشند هر کدام با یک زاویه دید متفاوت و خلاقانه و امروزی مطلب را می نویسند، هر کدام یک زاویه دید دارند و این سبب ایجاد خلاقیت می شود.

مریم زندی: اینکه می گویید در چند سال اخیر شرایط بهبود یافته است به نظر شما چه چیزی در این بهبود یافتن تاثیر گذاشته است؟

مریم زرنشان: به نظرم کار های پژوهشی و تحقیقی انجام شده زمینه ساز این موضوع شده است. اگر ما در برهه ای دغدغه بچه ها را نشناسیم و از زاویه دید بچه ها به جهان نگاه نکنیم 100 درصد آثاری مرده به جهان می آوریم؛ از اثری که مرده باشد هیچ استقبالی نمی شود. اگر مخاطب در پی دغدغه خود است، به این دلیل است که زاویه دیدها عوض شده است، نگاه ها به موضوعات مختلف و مسائل روز عوض شده است. خوشبختانه اکنون فاصله مخاطب و مولف بسیار کمتر شده است.

منِ شاعر یا نویسنده وقتی می خواهم سوژه ای پیدا کنم؛ ابتدا موضوعات را یادداشت می کنم و سپس چیزی را انتخاب می کنم که با دغدغه امروز بچه ها همخوانی داشته باشد. معمولاً آن را برای بچه ها می خوانم اگر در سه دقیقه اول جذب شد (چون تصویر هم ندارد) می دانم که کار پیروزی است اما اگر ببینم زمان خواندن، بچه چیزی را بهانه کرد تا بلند شود می فهمم که کار مرده است و آن را ادامه نمی دهم. این موضوع در شعر هم مصداق دارد.

طاهری: خدا را شکر حدود 5 سال است که کیفیت آثار از این بُعد در حال بهبود است اما

زندی: همانطور که دوستان درباره بحران مخاطب گفتند می توانیم این مسئله را به چند بخش تقسیم کنیم، فاصله زیاد و ارتباط دوری که بین نسل مولف و نسل مخاطب برقرار است یکی از مسائل مورد اشاره است. مسئله دیگر تیراژ پایین کتاب ها است که در دهه هفتاد و شصت تیراژی حدود 20-30 هزار را شاهد بودید که به صورت مستمر نیز تجدید چاپ می شد اما اکنون در دهه 90 و اواخر قرن 14 به جایی رسیده ایم که تیراژ کتاب ها 500 و 200 عدد است. چگونه می توانیم بگوییم بحران مخاطب داریم وقتی که در کل کشور 200 نسخه کتاب چاپ می شود؟

باز جای کار دارد، زیرا به صورت مرتب در دست بچه ها کتاب های ترجمه شده را می بینم. اگر نویسندگان و شاعران، خود را به جهانی بچه ها و دیدگاه و نگاه و جهان آن ها نزدیک نمایند، در دست بچه ها همواره کتاب های ترجمه شده نمی دیدیم. شما به کتابخانه ها مراجعه کنید و به کتاب هایی که در دست بچه ها است نگاه کنید آنقدری که کتاب های ترجمه شده را در دست آن ها می بینید و آنقدر که آن ها نویسنده های خارجی را می شناسند که کتاب ایرانی نمی خوانند و نویسنده های ایران را نمی شناسند.

با توجه به زمان و مکانی که اکنون در آن هستیم و زندگی میکنیم؛ یک نویسنده و شاعر باید اولاً پیشگوی خیلی قوی باشد، یک مادر قوی باشد، یک پدر قوی باشد، یک دوست قوی باشد، و همچنین هنرپیشه قوی باشد. همه این ها وظیفه نویسنده و شاعر است که البته باید علمی کار کند و کوشش کند که این فاصله روز به روز نزدیک تر شود و دیگر کتاب های ترجمه شده را دست بچه ها نبینیم هر وقت که دیدیم دست بچه ها، کتاب های نویسندگان ایران بود می توانیم بگوییم که آن اثر پیروز شد.

مریم زرنشان: این چالشی است که باید آن را آسیب شناسی کنیم که چرا بچه های امروزی کتاب های ترجمه ای می خوانند قسمتی از آن به موضوعاتی که شما به آن پرداختید، برمی شود؛ اگر نویسندگان ما قدَرتر بودند هیچ وقت بچه های ما دنبال کتاب های ترجمه نمی رفتند. وقتی که آسیب شناسی می کنیم قسمت اول آن این است که نویسنده های ایران مهجور هستند همان طور که در اول بحث گفتم برای نویسندگان، جلسات نقد بگذارند، نویسنده را نقد نمایند و فرهنگ سازی نمایند نویسنده ها پشت صفحات کاغذی کتابشان گم نشوند و از آنها دعوت نمایند در مراسم ها و در برنامه های فرهنگی شرکت نمایند، کتاب های آن ها را نقد نمایند. مطمئنا بازخورد خوبی از این اقدامات حاصل می شود. نویسندگان خوبی داریم که در سطح جهانی هم مطرح هستند.

مریم زندی: مسئله ای که اکنون داریم بحران مخاطب است، واقعاً نمی توانیم کتمان کنیم که بحران مخاطب در ادبیات کودک و نوجوان مخصوصاً در دهه اخیر وجود دارد، آقای طراوتی با توجه به اینکه شما مربی بچه ها و نوجوانان در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان هستید و چندین سال است که ارتباط نزدیکی با بچه ها و نوجوانان دارید، به نظر شما این بحران مخاطب از چه نشأت می گیرد؟ چگونه می شود که این فاصله عمیق که مخصوصاً با بخش شعر ایجاد شده است را کم و این بحران را کمرنگ کرد؟

طراوتی توانا: زمانی که به بحران مخاطب اشاره می کنیم به زعم و نگاه ما بحران است و برای کودک مقوله ای به نام بحران مخاطب معنا ندارد. مسئله ای نیز که می توان بدان پرداخت، تعداد رسانه ها و ماهیت آن ها و ابزارهای آموزشی موجود است که سلیقه کودک را به سمت وسوی فضای الکترونیکی و سرگرمی های الکترونیکی معطوف می نماید و این نیز آموزش های لازم خود را می طلبد. به عنوان مثال اگر دقت کنید در تلویزیون برنامه های کارتونی می تواند به راحتی به کودک آموزش دهد و حتی گویاتر از خواندن باشد. زمانی که می گوییم با بحران مخاطب روبه رو هستیم شاید دلیل و مشکل آن مربوط به نویسنده اثر باشد، یا در مثالی دیگر، منِ نوعی به عنوان یک مربی با توجه به منابع محدود آموزشی گاه یک مفهوم را 10 بار برای کودک تکرار می کنم؛ این کودک یا مخاطب شعوری بسیار فراتر از آن دارد که یک شعر خیلی کوتاه درباره یک مسئله جزئی برایش خوانده شود.

باید شعر را به رفتار و آموزشی عملی تبدیل کرد تا بتوانیم با صدا و سیما، کارتون ها و موضوعاتی که برای بچه ها یا مخاطب جاذبه بیشتری دارد رقابت کنیم. 50% بحران مخاطب ناشی از کم کاری ما شاعران و نویسندگان است که احتیاج به به روز شدن و مطابق احتیاجهای آموزشی بچه ها پیش رفتن، دارد. مخاطب امروز ما نسبت به زمان کودکی خودمان، مخاطب بسیار پیشرفته ای است. بایستی متناسب با احتیاجهای روز، کتاب های الکترونیکی و مجلات را با گرافیک مناسب، عکس های متنوع و تصاویری که به واقعیت نزدیک تر هستند و دارای تصویرگری و مطالب به روزتری هستند منتشر کرد.

برخی اوقات به اشعار خود دقت می کنم و می بینم از باغ و بستان نداشته ام و از شاپرک و سنجاقک و دیگر عناصر طبیعی بهره برده ام و این درحالی است که آپارتمان نشین هستم و خود این موضوعات را لمس و تجربه نمی کنم و با این شرایط چرا باید از آن ها در شعرم استفاده کنم؟ به نظر من بچه ها هوشی فرازمینی دارند و به قول خانم زرنشان اگر خوششان نیاید در 10 دقیقه اول چیزی را بهانه می نمایند تا داستان را گوش ندهند پس در اینجا من به عنوان آفریننده اثر به بحران مخاطب ناخواسته دامن می زنم، پس باید کاری فراوری شود که با مشاهدات روز کودک مانند محله ای که در آن زندگی می نماید، مهد کودکی که می رود و دوستانی که دارد و ... تطابق پیدا کند. نمی توان به صورت مستمر از باغ و بوستان خیالی اثر فراوری کرد و این گونه است که ما باید بحران مخاطب را خودمان مدیریت کنیم به عبارت دیگر نویسنده باید کودک درون خود را همواره زنده نگاه دارد و اجازه ندهد که مسائل موجود در بطن کودک درونش حاکم شود و بتوان کاری قابل قبول ارائه کرد.

مریم زندی: همانطور که دوستان درباره بحران مخاطب گفتند می توانیم این مسئله را به چند بخش تقسیم کنیم، فاصله زیاد و ارتباط دوری که بین نسل مولف و نسل مخاطب برقرار است یکی از مسائل مورد اشاره است. مسئله دیگر تیراژ پایین کتاب ها است که در دهه هفتاد و شصت تیراژی حدود 20-30 هزار را شاهد بودید که به صورت مستمر نیز تجدید چاپ می شد اما اکنون در دهه 90 و اواخر قرن 14 به جایی رسیده ایم که تیراژ کتاب ها 500 و 200 عدد است.

چگونه می توانیم بگوییم بحران مخاطب داریم وقتی که در کل کشور 200 نسخه کتاب چاپ می شود؟ این دویست کتاب با وجود انتشار الکترونیکی که شکل پیدا نموده است به کدام مخاطب خواهد رسید؟ ضمن اینکه نسخه های الکترونیک آن نیز پخش نمی شود. کتاب ها به صورت دیجیتال و با کیفیتی پایین چاپ می شود و این موضوع به تیراژ پایین کتاب باز می شود. کتاب اصلاً به دست مخاطب نمی رسد که بخواهد آن را بخواند اما همانطور که می بینیم چقدر بازی های دیجیتال و رسانه های دیجیتال از فعالیت بیشتری برخوردار هستند. می توان در این عرصه و اپلیکیشن های موبایلی و ابزارهای بصری ورود پیدا کرد و این فاصله را کاهش داد.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

مجله سرگرمی: مجله سرگرمی و گردشگری

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران