چرا فرایند کاهشی فرزندآوری در ایران شدید است؟، 4 دلیل علمی برای کاهش جمعیت کشور - مهسان بلاگ

به گزارش خبرنگار حوزه جوانان و خانواده گروه اجتماعی خبرگزاری خبرنگاران، یکی از شاخص های اصلی موضوع جمعیت، نرخ فرزندآوری کل(TFR) است، یعنی برای آنکه معین گردد شرایط کیفی و کمی جمعیت یک کشور چگونه است، نرخ فرزندآوری کل سنجش بسیار معین نماینده ­ای محسوب می گردد. نرخ فرزندآوری کل، از تقسیم تعداد فرزندان به جهان آمده در یک سال معین به همه زنان از سن 15 تا 49 سال کشور در آن سال به دست می آید.

چند سالی است که نرخ فرزندآوری کل در ایران به شدت پایین آمده است و حدود 2 دهه می گردد که این عدد به زیر خط جانشینی(2.1 فرزند به ازای هر زن) رسیده است. اگر سیاست های جمعیتی ایران تغییر نکند و با همین فرایند پیش برود، مطابق با پیش بینی های بین المللی در آینده ای نه چندان دور بحران جمعیتی در انتظار جامعه ایرانی خواهد بود.

نمودار1- نرخ باروری کل ایران

منبع: اداره جمعیت سازمان ملل متحد(UNFPA)

در نمودار مشاهده می گردد که از سال 1950 تا 2015، میزان نرخ باروری کل در ایران از 6.91 به 1.75 فرزند به ازای هر زن کاهش یافته است.

همانطور که در نمودار معین است، از سال 1365 فرایند کاهشی نرخ فرزندآوری کل در ایران سرعت زیادی به خود گرفته است؛ اتفاقی که در جهان بی سابقه بوده است.

ولی سؤال این است که چرا چنین مسئله ­ای با این شدت در ایران رخ داد؟

علت کاهش نرخ فرزندآوری در ایران

نرخ باروری کل در ایران از سال 1361 تا 1381 و در حدود دو دهه از رقم 6.5 به زیر نرخ جانشینی رسید. علل کلان کاهش شدید نرخ باروری کل متأسفانه هنوز به شکل تجربی و مستند آنالیز نشده است. هرچند اقدامات و برنامه هایی چون تصویب و اجرای قانون برنامه اول توسعه در سال 1368 و قانون تنظیم خانواده در سال 1372 به عنوان علت کاهش نرخ باروری در ایران در نظر گرفته می شوند؛ اما هیچ پژوهش تجربی تأثیر این برنامه ها را ارزیابی ننموده است.

به ویژه آنکه باید توجه کرد فرایند کاهش نرخ باروری از سال 1362 آغاز شده بود، درحالی که برنامه اول توسعه 6 سال بعد (1368) و قانون تنظیم خانواده 10 سال بعد (1372)، به تصویب رسید. آیا اگر این قوانین تصویب و اجرا نمی شدند این فرایند کاهشی متوقف می شد؟ آیا این قوانین فرایندی را که ازپیش آغاز شده بود، تشدید کردند؟ وانگهی همه این ها به شرط حُسن اجرای این قوانین بود که خود نیازمند آنالیز است؛ بنابراین رسیدن به علل کلان واقعی کاهش نرخ باروری به شدت نیازمند پژوهش های تجربی و مستند است.

اما در مجموع، فرضیه های علمی و تحلیل های مهم و معنی داری در این خصوص می توان طرح کرد که اثبات یا نفی آن ها نیازمند پژوهش تجربی است:

1- فرضیه قانون:

تصویب و اجرای بعضی قوانین و مقررات موجب کاهش نرخ باروری شدند.

• تصویب و اجرای قانون تنظیم خانواده از دهه هفتاد(1372)
• هدف گذاری برای کاهش نرخ باروری در برنامه اول توسعه(1368)
• اقدامات تکمیلی دولت، به ویژه مسائل مرتبط با وام بانک جهانی برای کاهش نرخ باروری از حدود سال های 1373

2- فرضیه مالی - معیشتی:

مسائل معیشتی مانند:

• بیکاری
• تورم
• افزایش هزینه مسکن
• قطع پرداخت های مالی دولت که مبتنی بر جمعیت خانوار بوده است مانند کوپن و واگذاری زمین

این اقدامات باعث شد تا والدین از آوردن فرزندان بیشتر پرهیز نمایند. این مسائل با بالا رفتن سن ازدواج، تأثیر غیرمستقیم بر نرخ زاد و ولد داشته اند.

3- فرضیه فرهنگی:

تحولات فرهنگی، افزایش فردگرایی خودخواهانه و تغییر سبک زندگی به سمت اولویت موفقیت تحصیلی و حرفه ای باعث شده تا پرورش و تربیت فرزند در قالب اولویت های بعدی جوانان مطرح گردد، بنابراین زوج­ های جوان حداکثر به یک یا دو فرزند بسنده نموده یا آنکه اساساً سراغ فرزند نمی فرایند.

از عوارض این طرز تفکر، تأخیر در ازدواج است که خود از علّت های مستقیم کاهش نرخ باروری است. در اولویت قرارگرفتن تحصیلات در میان دختران تأثیر بیشتری در کاهش نرخ باروری دارد.

4- فرضیه اجتماعی:

شیوه زندگی به گونه ای تغییرنموده است که به والدین اجازه داشتن فرزندان زیاد را نمی دهد. از جمله این ها افزایش اشتغال زنان است که حضور در محل کار و مسائل آن وقت کافیبرای نگه داری از فرزندان را از آن ها می گیرد.

یکی از دلایل جدی افزایش این نوع شیوه زندگی، افزایش نرخ شهرنشینی در دهه های اخیر است. شهرنشینی برای افراد گرفتاری ها و اشتغالاتی فراهم نموده که امکان داشتن فرزندان بیشتر را از افراد می گیرد. هر فرزند، علاوه بر هزینه، گرفتاری نیز دارد، یعنی والدین برای نگهداری از فرزندان به سختی می افتند. هر فرزند نیاز هایی مانند مدرسه ، پزشک، لباس ، تفریح و ... خواهد داشت.

در روستاها و شهرهای کوچک پیش از این اوقات فراغت فرزندان در کوچه و خیابان و طبیعت بود، اما اکنون باید کلاس­های ورزشی و هنری برای فرزندان مهیا کرد که به وقت و هزینه زیادی نیاز دارد. به این ترتیب نگهداری فرزند در شهرها، نیازمند هزینه و زمان بیشتر است و بنابراین والدین فرزند کمتری می آورند.

جمع بندی

نرخ باروری در ایران از اواسط دهه 60 شمسی آغاز به کاهش کرد و در کمتر از دو دهه به زیر نرخ جانشینی (2.1) رسید. این عدد همچنان کمتر از نرخ جانشینی است.

به طورکلی دلایل کلان محتمل این موضوع را می توان به چهار دسته تقسیم کرد:

1. قوانین و مقررات تصویب شده در دهه هفتاد

2. شرایط مالی و معیشتی

3. تغییرات فرهنگی

4. تغییرات اجتماعی. متأسفانه روی این عوامل مطالعات تجربی و مستند به اندازه کافی انجام نشده است و به همین دلیل در مورد دلایل کاهش نرخ باروری در ایران نمی توان با دقت و اطمینان سخن گفت. آنالیز تجربی این عوامل می تواند سهم هرکدام را در کاهش باروری در ایران استخراج نموده و به سیاست گذاران یاری کند نقطه ثقل اقدامات و برنامه های خویش را معین نمایند.

* بهزاد خلیلی

4076/

bestcanadatours.com: Best Canada Tours یک سرویس خدماتی جدید و چند منظوره جهت ارائه سرویس تور به کشور کانادا با کیفیت برتر است