رنج سرپرست بودن - مهسان بلاگ

مخصوص بانویی سالخورده با لباس های مندرس و چادری بورشده که همه سرمایه اش چند بسته چسب زخم است و صورتش از کم خوری، لاغر و بی خون شده است. مخصوص آن بانوی خجل که پیاز داغ های عسلی اش را در ظرف های یک بار مصرف نشان رهگذران می دهد تا بلکه بخرند و او به دوا و درمان قلب بیمارش برسد.

این گزارش یک یادآوری است درباره زنانی که دست های پینه بسته و تن هایی خسته دارند، زنانی که خواسته و ناخواسته سرپرست خود و خانواده شان شده اند و بار سنگین زندگی را هر طور شده به کول گرفته اند و صورت را با سیلی سرخ نگه داشته اند؛ یک روز در زمین های زراعی به عنوان کارگر، یک روز به عنوان دستفروش با واکری که در راه رفتن یاری شان می نماید و یک بار به عنوان خدمتکاری که در خانه های این و آن کار می نمایند و عرق می ریزند تا نانی سر سفره خانواده بگذارند.

یک جمعیت 4 میلیون نفری

این سطرها درباره یک جمعیت چند میلیون نفری نوشته می گردد، درباره بخشی از زنان این سرزمین و مطمئنیم آمارهایی که درباره تعداد آنها از مراجع رسمی اعلام می گردد چندان دقیق نیست.

با این حال قابل استنادترین آمار موجود، ابتدا همانی است که سرشماری سال 95 نشان داد و از وجود سه میلیون خانواری پرده برداشت که توسط زنان سرپرستی می شوند و دوم گفته های رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس است درباره این که این عدد اکنون به چهار میلیون زن سرپرست خانوار، خودسرپرست و بی سرپرست رسیده است.

جمعیت زنان سرپرست خانوار کشور سال های طولانی و بیش از دو دهه است که سیری صعودی دارد. گرچه در بیش از دو دهه اخیر بر جمعیت کل کشور نیز افزوده شده ولی شیبی که جمعیت زنان سرپرست خانوار گرفتارش شده اند، شیبی نگران نماینده است.

به استناد آماری که مهدی عیسی زاده، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس ارائه داده این جمعیت که طبق سرشماری سال 75، کمتر از یک میلیون و 200 هزار نفر بوده در سرشماری سال 85 به یک میلیون و600 هزار نفر رسیده و در سال 90 به حدود دو میلیون و 500 هزار نفر نزدیک شده و با افزایش حدود 500 هزار نفری به سه میلیون و 60 هزار نفر در سال 95 رسیده است.

با این که سال1400 موعد سرشماری بعدی جمعیتی است ولی هنوز سرشماری انجام نشده و آمارهایی که از زبان نمایندگان مجلس بیان می گردد (و توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری تایید می گردد) از جهش یک میلیون نفری جمعیت زنان سرپرست خانوار حکایت می نماید که در عرض کمتر از پنج سال رخ داده است.

چرا سرپرست می شوند

به تعداد زنان سرپرست خانوار، دلیل برای سرپرست شدن زنان وجود دارد اما عمده دلایل این اتفاق به رفتار مردان خانواده مربوط می گردد.

از مرگ که زمانش تحت کنترل و اراده بشر نیست و هیچ مردی را به دلیل رحلت از جهان و تنها گذاشتن خانواده نمی توان شماتت کرد اگر بگذریم، زنان سرپرست خانوار یا به دلیل طلاق یا به واسطه اعتیاد، یا از کارافتادگی همسر و پدر یا رها شدن توسط مردان مهاجر یا شوهران بی مبالات، سرپرست خانوار می شوند.

سال 95 که آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور توسط مرکز آمار ایران انجام شد وجود 24 میلیون و 196 هزار و 35 خانوار درکشورمان تایید شد؛ خانوارهایی که بُعدشان در مناطق شهری 3.3 نفر و در مناطق روستایی 3.4 نفر بوده است.

از بیش از 24 میلیون خانواری که چهار سال پیش در کشور شناسایی و ثبت شدند سه میلیون خانوار توسط زنان سرپرستی می شدند که اگر در بُعد خانوار ضرب شوند به این معنی است که در سال 95 دست کم زنان نان آور محض 12 میلیون نفر از جمعیت 79 میلیون نفری ایران در آن سال بوده اند.

با توجه به این که بخش قابل ملاحظه ای از زنان سرپرست خانوار و خودسرپرست، بی سواد، کم سواد یا فاقد مهارت هستند به راحتی می توان شرایط سخت سرپرستی آنها را مجسم کرد؛ یک سرپرستی توام با دوندگی های همیشگی، زحمت های بی انتها جسمی و خستگی های عمیق روحی.

کرونا با زنان سرپرست چه کرد

این آمار که خانواده های زن سرپرست کشورمان در 10 سال گذشته 58درصد رشد نموده و طلاق و میل به تجرد دو عامل مهم در این رشد بوده آمار تلخی است.

سال 95 که آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور انجام شد ایران 79میلیون نفری، 39میلیون و 427هزار و 828 نفر از جمعیتش زنان بودند که 64.3درصد از آنها همسر داشتند، درعوض اما 7.3درصد از آنها به دلیل فوت همسر و 2.2درصدشان به واسطه طلاق و 26.2درصدی که هرگز ازدواج ننموده بودند، خودسرپرست یا سرپرست خانوار بودند.

اکنون چهار سال از عمر این آمارها می گذرد و با کرونایی که از یک سال پیش پا به درون سرزمین مان گذاشته، قطعا این آمارها نیز فرق نموده و ارقام عظیم تر شده و در نتیجه جمعیت زنان سرپرست خانوار کشور نیز رشد نموده است. اما در روزگاری که مردان به عنوان تامین نمایندگان کلاسیک و سنتی معاش خانواده در پشتیبانی مالی خانواده کم آورده اند، اوضاع زنانی که در این اوضاع آشفته دست به زانو زده و کمر همت به میان بسته اند، ناگفته پیداست.

تهمینه شاوردی، عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات زنان اما درباره مصائبی که زنان و به ویژه زنان سرپرست خانوار در عهد کرونا کشیده اند حرف های زیادی برای گفتن دارد.

او به ایسنا گفته است حدود 85درصد پرستاران و ماماها را در 104 کشوری که داده های آنها در دسترس است زنان تشکیل می دهند. زنان تقریبا 79درصد از نیروی کار در مراقبت های بهداشتی را تشکیل می دهند و این موضوع آنها را بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به کرونا قرار می دهد.

این در حالی است که به گفته این دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، زنان به دلیل نقش ها و مسؤولیت های متعدد و متنوع در خانواده بیشتر دغدغه ابتلا به بیماری را دارند در حالی که آمارها نشان می دهد در ایران 62درصد بیماران کرونایی که شغل خود را از دست داده اند زن هستند.

زنان بهبود یافته از کرونا که پس از بهبود از بیماری گرفتار بیکاری می شوند اما کسانی هستند که براساس آخرین اطلاعات موسسه ملی آمار و اطلاعات ایتالیا، زنان بین 25 تا 44 سال حدود 70درصد از امور مراقبت را در خانواده ها انجام می دهند؛ در واقع زنان دغدغه حمایت از خانواده را دارند ولی جامعه انگیزه ای برای حمایت از آنان ندارد.

به گفته شاوردی، این مصائب در حالی رخ می دهد که پژوهش ها نشان داده زنان سه برابر بیشتر از مردان از پیامدهای روانی گسترش کووید 19 رنج می برند و گرفتار اضطراب، کاهش اشتها و ناتوانی در خواب می شوند. زنانی این چنین آسیب پذیر اما طبق توضیحات این عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات زنان در تیررس تعدیل نیرو قرار دارند، به طوری که جمعیت زنان شاغل 15سال به بالا از چهارمیلیون و 474هزار و 436 نفر در بهار سال 98 به سه میلیون و 789هزار 663 نفر در بهار 99 رسیده است.

زن سرپرست خانواده را دریابید

جعفر بای، آسیب شناس اجتماعی

آمارها نگران نماینده است، زمانی که می فهمیم حدود 62 درصد از بیماران کرونایی که به خاطر ابتلا به بیماری کرونا شغل خود را از دست دادند، زن هستند.

ازسوی دیگر آمارها از افزایش زنان سرپرست خانوار در سال های اخیر می گوید. این آمار می تواند نگران نماینده باشد زمانی که بدانیم یکی از دلایل افزایش زنان سرپرست خانوار در کشور، افزایش آمار طلاق و تمایل زنان در حفظ حضانت فرزندان است.

این در حالی است که این روزها شاهد حذف اجباری بخش زیادی از کارمندان زن از گردونه شاغلان هستیم، کسانی که نان خانواده را به دست می آورند و سرپرست خانواده هستند.

یکی از دلایل این اتفاق این است که هر سال تعداد زیادی از افراد جویای کار به گردونه کار تزریق می شوند، در حالی که برنامه ریزی برای حفظ یا ایجاد شغل جدید در کشور وجود ندارد.

درواقع باید دقیق تر به این موضوع نگاه کرد و گفت که سیاست اشتغالزایی در کشور وجود ندارد. به خاطر همین است که شغلی که روزی به وجود آمده، به راحتی از بین می رود.

رکود مالی، تورم و مسائل در فراوری باعث شده که دومینوی حذف صندلی شغلی ایجاد گردد. حقیقت این است که دو عامل عظیم باعث حذف زنان سرپرست خانوار از مشاغل می گردد، یکی از آنها کرونا و دیگری هم تحریم مالی است؛ جنگ تمام عیاری که زنان را نشانه رفته است. برای این که مشکل زنان حل گردد، ضروری است دولت از زنان و به خصوص زنان سرپرست خانوار حمایت کند.

زنان یک وزیر خانواده در بدنه دولت ندارند تا از آنها حمایت کند. شاکله اصلی نظام خانواده، زنانند و آنها هستند که یک خانواده را خانواده می نمایند، حال آن که نظام خانواده یک وزیر ندارد تا از حقوق اصلی زنان حمایت کند.

زن سرپرست خانواده ای که به خاطر کرونا یا مسائل مالی بیکار می گردد، به شدت در معرض آسیب است. او می تواند به راحتی به شغل هایی تن دهد که در شان زنانگی او نیست.

می تواند به خاطر فقر زباله گرد گردد یا مواد مخدر بفروشد یا در باند قاچاق وارد گردد. حال سوال این است که زن سرپرست خانواده ای که آسیب پذیر است، چطور می تواند فرزندان خود را تربیت کند؟ پس دولت باید او را حمایت کند.

زنانی که تحت حمایت قرار گرفته اند

از زنان سرپرست خانوار، تعاریف مختلفی وجود دارد و این زنان به واسطه علتی که سرپرست شده اند به دسته های مختلف تقسیم می شوند.

مثلا جامعه شناسان به کسی که در مقایسه با سایر اعضای خانواده، قدرت عملی و مالی بیشتری داشته باشد، سرپرست خانوار می گویند چه این شخص زن باشد و چه مرد.

در تعریف سازمان بهزیستی نیز زنان سرپرست خانوار کسانی هستند که تأمین معاش خود و اعضای خانواده را به عهده دارند. پس عاملی که از زنان، سرپرستانی برای خود و خانواده می سازد چیزی جز مسائل مالی نیست.

از سوی دیگر زنان سرپرست خانوار براساس شرایط شان به چند دسته تقسیم می شوند مثلا زنانی که خانوارهایی را سرپرستی می نمایند که مرد به طور دائم در آنها حضور ندارد، مثل وقتی که پای مرگ یا طلاق پیش می آید و دسته دوم خانوارهایی که مرد در آن به طور موقت غایب می گردد مثل زمانی که مردهای سرپرست خانوارمهاجرت می نمایند، متواری یا مفقود می شوند یا به زندان می افتند و درنتیجه زنان جای آنها را در گرداندن چرخ خانواده می گیرند.

البته بااین که تعاریف و تقسیم بندی های مختلفی در این حوزه ارائه می گردد اما درباره یک چیز میان همه صاحب نظران اتفاق نظر وجود دارد که عبارت است از لزوم حمایت از زنان سرپرست خانوار به شکل های مختلف و در گستره ای وسیع.

طبق آماری که حبیب ا... مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در اختیار جام جم می گذارد هم اکنون 245هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش حمایت های بهزیستی هستند.

همچنین براساس آماری که حسین خدرویسی، معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد به جام جم ارائه می نماید درحال حاضر بیش از یک میلیون و 200 هزار زن سرپرست خانوار، بی سرپرست و بدسرپرست تحت پوشش حمایت های کمیته امداد قرار دارند و هیچ زنی نیز در صف انتظار دریافت حمایت های امداد نیست.

به گفته خدرویسی، حمایت هایی که این گروه از زنان در کمیته امداد از آن برخوردار می شوند اغلب از جنس حمایت های مسکن به صورت پرداخت ودیعه و اجاره، به طور موردی ساخت مسکن و درنهایت پرداخت تسهیلات اشتغال و ارائه آموزش های حمایتی به آنهاست.

بااین حال آنچه از مشاهدات اجتماعی به دست می آید و آنچه از گفته های مهدی عیسی زاده، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس برداشت می گردد، این است که گرچه حدود 2.5میلیون زن سرپرست خانوار درکشور تحت پوشش حمایت های کمیته امداد و بهزیستی قرار دارند، ولی به همین میزان، خارج از چرخه حمایتی هستند که به گفته عیسی زاده، چون حمایت ها به اندازه و فراگیر نیست، جمعیت زنان سرپرست خانوار اکنون به چهار میلیون نفر افزایش یافته است.

تبعات سنگین سرپرست شدن

سال94 پژوهشی در کشورمان انجام شد که روایتی بود از زبان تعدادی از زنان سرپرست خانوار تهرانی درباره موانعی که مانع شادی و خوشحالی آنها می گردد.

یافته های این تحقیق نشان داد که موانع شادمانی به شیوه های مختلف در زندگی اجتماعی این گروه از زنان تاثیر می گذارد و در نهایت نیز منجر به طردی خودخواسته و تحمیلی در زندگی آنها می گردد.

به عبارت دیگر نتایج این پژوهش و تحقیقات مشابه نشان می دهد شرایط نامناسب گذشته و حال و پیش بینی آشفته از آینده ای مبهم، بستری را برای کاهش احساس شادمانی در زنان سرپرست خانوار ایجاد نموده و آنها را گرفتار فشارهای روانی می نماید که به صورت احساس نابرابری، افسردگی، طرد اجتماعی و مورد بی انصافی قرار دریافت ظاهر می گردد.

این درحالی است که اولین برداشت از مسائل زنان سرپرست خانوار توسط کسانی که تماشاچی اوضاع آنان هستند فقر مالی است و پیامدهای روانی سرپرست شدن آنها کمتر به چشم می آید. البته مطالعات و تحقیقات مختلف نشان داده که فقر مالی است که در مرحله نخست سبب از بین رفتن رفاه ذهنی و نارضایتی زنان سرپرست خانوار از زندگی شان شده و موجب بروز پیامدهای بعدی می گردد.

پژوهش هایی در سال های90، 91 و 92 در کشورمان صورت گرفته که اثبات می نماید مسائل مادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار سبب استرس، اضطراب و افسردگی بیشتر آنها نسبت به دیگر زنان می گردد؛ مسائلی که سلامت جسمی آنان را به مخاطره می اندازد و سبب غفلت زنان سرپرست خانوار از خود، بی اعتنا شدن به خواسته های خویش و در نتیجه افسردگی و ناشادی در آنها می گردد.

مریم خباز - جامعه / روزنامه خبرنگاران

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت

سلو بلاگ: سلو بلاگ: محفلی برای هم اندیشی

پریها: پریها: اخبار، سرگرمی، ورزش، فال، پزشکی، سینما، هنر، گردشگری